Miss Klara - Tregim nga Avdulla Kënaçi

Ka kaluar mesnata. Është një natë e butë dhe e ngrohtë qershori. Deti duket sikur ka shkuar të flejë gjumë, por unë ndjej erën dhe fëshfërimën e lehtë të ujërave që lëpijnë zallin poshtë këmbëve tona. Hëna nuk duket gjëkundi edhe pse qielli është i mbushur tej e tej me yje që pikojnë argjend. Degët e valanidhit të kacavjerrura në shkëmbinj duken si hije të errëta. Atje në horizont, në thellësi të ngushticës, projektorët e fenerëve të peshkarexhave presin si me thikë errësirën e natës. Është koha kur peshkohen sardelet. Ndërsa një traget i stërmadh, i ankoruar në port, rri me drita ndezur e duket si një pallat i ngritur mbi ujë.

Dihet, ky është një bregdet i thepisur e shkëmbor. Këtu ku jemi ulur, shhkëmbinjtë janë të prerë si me thikë nga mjetet e ndërtimit duke i hapur vend ngritjes së një hoteli turistik. Më poshtë gjendet një bar i vogël dhe pishinat me ujë të ëmbël, gati ngjitur me vijën bregdetare. Nga të dy anët e snack-barit janë sajuar lëmenj të rrumbullakët ku janë vendosur tavolina dhe karrige plastike. Në këtë orë të natës nuk ka shërbim, por unë e Klara jemi ulur në një tavolinë të veçuar. Vështrimin e kemi zhytur në errësirën e detit nga ku vjen një fllad i lehtë ledhatar. Pas darkës ajo më kërkoi ta shoqëroja buzë detit. Nuk i flihej gjumë. Dhe unë nuk ia prisha sepse e di që vuan. Jemi miq të vjetër dhe e njohim mirë njëri-tjetrin.

Klara është “Miss Shqipëria” e disa viteve më parë dhe tani punon në drejtorinë e kulturës në Ministri. Ndoshta është hera e parë që ajo ka rënë vërtetë në dashuri dhe nuk e zë gjumi. Kthej kryet nga ana e saj. Tiparet nuk i duken qartë, por dalloj siluetën perfekte. Të gjitha hiret e bukurisë janë përmbledhur tek ajo. Megjithatë ajo sillet krejt normalisht, si gjithë të tjerët. Nuk e kam dëgjuar asnjëherë të lëvdohet për flokët, fytyrën apo kurmin e saj. Rri shumë pak përpara pasqyrës dhe nuk përdor make- up. “Asaj i shkon edhe një copë basmë jo më të veshë rroba firmato”, thonë shoqet e saj me njëfarë smire.

Klara është me origjinë krejt të pastër shqiptare. Të dy prindërit e saj janë nga Patin, një fshat i vogël malor në rrethin e Matit, por ajo ka lindur në Tiranë. Klara është nga ato vajza që nuk vë përpara hijeshinë për të bërë karrierë, por aftësitë e saj, zgjuarsinë. Zotëron mjaft mirë tri gjuhë të huaja. E kush nuk do të kishte dëshirë ta ketë përkrah, bashkëshorte, nënën e fëmijëve të vet? Megjithëse ajo është 24 vjeçe, unë nuk di ndonjë rast që ajo të ketë rënë kokë e këmbë në dashuri, kurse tani…

- Dikush ka marrë shpirtin tim dhe e qeveris atë, - më tha me një zë të ulët duke mos ia ndarë sytë errësirës.

- Flasim nesër, është vonë, na presin shumë punë, - i thashë unë duke u ngritur i pari. Jo se nuk isha kureshtar të dija më shumë, por ishte një bisedë e komplikuar që po ta fillonim, nuk mbaronim as gjer të nesërmen në mëngjes. Ajo nuk bëri zë, u bind menjëherë. Ngjitëm shkallët e gurta dhe për pak çaste secili u gjend në dhomën e vet.

***

Mbështeta kokën në jastëk, por nuk di ku gjumi më ishte arratisur. Klarën unë e kam njohur në televizion që kur ajo ishte studente, para katër vjetësh. Fitoi kurorën e Missit dhe ishte e pranishme në ekran në shumë rubrika dhe jo vetëm në kanalin tonë televiziv. Në intervistën që i bëra unë nuk u mora fare me bukurinë e saj, por me aftësitë, njohuritë, kulturën, hobet… Asaj i pëlqeu shumë kjo gjë dhe hap pas hapi ne u bëmë miq. Kur u emërua me punë në Ministri, dëshironte që kafen e mëngjesit ta pinim së bashku. Kjo edhe ngaqë godinën e televizionit me atë të Ministrisë e ndante vetëm një rrugë. Më pyeste për gjithçka kishte lidhje me punën dhe i thosha çfarë dija. Domosdo, unë nuk kam pak përvojë. Jam me moshë sa dyfishi i saj dhe gjithnjë kam qenë i punësuar në shtet. Kemi një pasion të njëjtë për librat artistikë. Pjesën më të madhe të bisedave tona, kur rrimë së bashku, e zënë librat, Ismail Kadare, por sidomos shkrimtarët nobelistë. U habita kur një mbasdite më mori në telefon e ëma e saj dhe më tha e revoltuar:

- Ma lër rehat vajzën, të lutem, çfarë i ke bërë që është e lidhur pas teje kaq shumë?

- Këto gjëra nuk fliten në telefon, zonjë, në se vërtetë kërkon sqarime, eja të bisedojmë së bashku dhe jua shpjegoj unë. Mos harro se unë jam i martuar.

- Pikërisht se je i martuar, prandaj po të them, - tha ajo dhe mbylli telefonin.

Nuk më pëlqeu fare sjellja dhe gjuha e saj e drunjtë. Të nesërmen, sikur të mos kishte ndodhur asgjë, Klara më ftoi në kafe si zakonisht, por unë e refuzova. Ajo nuk e la me kaq, por erdhi në zyrë dhe më kërkoi falje në emër të prindërve. “Ka një keqkuptim, një llafazane, shoqe e mamit i ka fryrë në vesh dhe ajo u tërbua. Në mbrëmje erdhi babai dhe unë i sqarova të dy. Babai më mbështeti dhe tha më mirë të pija kafe me ty se sa me ndonjë nga ata drogaxhijtë e Ministrisë. Dhe u mbyll me kaq ky problem”. Sidoqoftë unë i rrallova kafet me të, por do ti që rastësia bën çudira? Pas ca kohësh u ndodhëm të dy në Zvicër në organizimin e “Miss Diaspora”. Unë në krye të një ekipi televiziv dhe ajo si kryetare e komisionit për zgjedhjen e Missit. Kur po afrohej konkurimi, ajo më tha e shqetësuar:

- Ka shumë përpjekje për të ndikuar për vajzën që merr vendin e parë. Edhe unë jam në dilemë sepse është një vajzë gjakovare e lindur në Suedi dhe një tjetër, shqiptaro-sërbe në Austri. Ti kujt do t’ia jepje? - më pyeti e merakosur duke rrudhur vetullat e holla e të gjata.

- Realisht, kush merr pjesë në konkurim, nuk i duhet bërë diferencim, dhe as të shihet me paragjykim, por Kosova ka pak vite që u nda nga lufta me Serbinë dhe kjo do të tingëllonte keq në opinion nëse do të caktohej për çmim të parë një vajzë me gjak të përzier.

- Ashtu mendoj edhe unë, - më tha ajo e vendosur.

Më pas mësova se Klarës i ishin ofruar njëmijë franga zvicerane të ndryshonte mendje, por ajo ua kishte kthyer me neveri. Dhe ai që e kishte bërë këtë gjest ishte një tregtar kuleçësh në Zyrih i cili pretendonte se UÇK-së i kishte falur një xhip. Pasi mësova për gjestin e saj, respekti dhe admirimi im u ngrit edhe më lart.

Tani ndodheshim në rrethana të tjera. Po shoqëronim një aktor të madh me origjinë shqiptare. Ai kishte lindur në Paris. Aty ishte shkolluar, aty edhe ishte bërë i famshëm. Kishte dhënë shfaqje në skenat e New York-ut, në Londër, Berlin, Melburn, madje edhe në “Balshoi Teatër” të Moskës. Në Shqipëri ishte i ftuar i Ministrisë së Kulturës dhe vinte për herë të parë në vendin tonë. E shoqëronte një Artiste e Merituar, ndërsa unë kisha marrë përsipër të realizoja filmin dokumentar kushtuar vizitës së tij. Të gjitha takimet, vizitat dhe aktivitetet për nder të tij i organizonte Klara. “Princi i skenës së Parisit” siç e quan shtypi, nuk di shqip, është i pamartuar dhe as i divorcuar ndonjëherë. Ishte fiks 44 vjeç. Klara është e dhënë ndaj aktorëve me famë të skenës e të ekranit. Dhoma e saj e gjumit është e mbushur në të katër muret me fotografi të artistëve të njohur botërorë. Madje unë dija një dëshirë të fshehtë të saj: kur ishte fëmijë kishte dashur të bëhej aktore, por asnjëri nga prindërit nuk e kishte përkrahur. E kishin parë të arsyeshme ta futnin në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja, pikërisht për anglisht. Ajo vetë kishte mbrojtur edhe frëngjishten, edhe gjermanishten. As bëhet fjalë për italishten që e kishte mësuar nga kanalet televizive italiane. Si të thuash ajo është një poliglote, e prirur për gjuhët e huaja. Edhe ndaj këtij aktori, ajo kishte info më shumë se kushdo nga ne të tjerët.

Më është ngulitur në memorie çasti kur Artisti i Madh zbriti nga shkallët e aeroplanit çarter që e solli nga Parisi. Ajo e mirëseardhi e para duke mbajtur në duar një tabaka ku ishte vendosur një kupë druri me gliko arre të bërë në shtëpi. Kishte veshur një kostum popullor nusërie nga krahina e Lunxhërisë i cili i rrinte aq mirë pas trupit duke e treguar edhe më të bukur. Kur Artisti e përqafoi, ajo u emocionua aq shumë sa harroi ta ftonte për ta provuar glikonë. Faqet i morën një ngjyrë trëndafili të lehtë. Dhe u duk akoma më tërheqëse. Aktori, i mësuar me emocionet, e nxori vetë nga sikleti. “Na thuaj çfarë duhet të bëjmë?”, e pyeti ai ngadalë në frëngjisht. “Duhet të futësh lugën në tas, të marrësh nga ky reçeli tradicional dhe të thuash “mirësejugjeta” në gjuhën shqip”, ia ktheu ajo me një akcent të ëmbël francez. Në përgjigje ishte plotësisht e çliruar nga kthetrat e emocioneve. Pikë për pikë ashtu bëri Artisti i Madh dhe të pranishmit shpërthyen në duartrokitje, sidomos kur shqiptoi “Mirësejugjeta”. Pastaj ajo u afrua tek unë dhe më pyeti e merakosur:

- Mos bëra figurë të keqe?

- Përkundrazi, - i thashë unë duke buzëqeshur - nuk u mor vesh kush ishte aktori i vërtetë, ti apo i ftuari. Të lutem, ndiq Artistin se mua më prish shumë punë duke u shkëputur nga shoqërimi. Duhet të jesh në linjë për boshtin e dokumentarit. Kam një ide, do të ta them më vonë.

Dita e parë kaloi me disa takime zyrtare që erdhën njëri pas tjetrit. Aktori u prit plot bujë në Kryeministri dhe Presidencë. Klara nuk ia ndante vështrimin për asnjë çast, si të thuash e përpinte me sy. Shpesh përhumbej pas tij. Aktori sillej krejt lirshëm, pyeste, përgjigjej, bënte humor duke e pasur nën sundim krejt auditorin. Ai kishte një trup të gjatë, duar të mëdha e gjithë damarë, sy të zinj dhe një tufë flokësh që i binin mbi ballë sikur të ishin prej fije liri. “Janë të ngjyer”, thoshte Artistja e Merituar. E shoqëronte një djalosh me fytyrë ngjyrë gruri me flokë dredha-dredha. Ai kishte trup mesatar e vështrim të butë. Nuk bënte asnjë lëvizje të tepërt, priste urdhër nga Aktori për çdo veprim. Thuajse ishte një makineri që kurdisej vetëm nga i zoti. Nuk kisha parë deri atëherë rob tjetër që të bindej me aq besnikëri e përpikmëri. Mësuam se ishte një student në Paris, me origjinë nga ishujt Azore. Duhet të ishte një mulat. Kishte një emër të gjatë që e harruam pas pesë minutash pasi na e tha, por Klara e quajti Rut për shkak të rrobave të tij të markës “Roots”. Me këtë emër e thirrëm të gjithë ne shoqëruesit, deri në fund, kur u larguan për në Paris.

***

Në kafen e mëngjesit i shpjegova Klarës se skenarin për Artistin e Madh e kisha ndërtuar në bazë të rrëfimit të saj, prandaj duhet të ishte e pranishme në të gjitha xhirimet. Operatorët e kishin marrë këtë porosi. Asaj i pëlqeu ideja dhe mënyra se si e udhëhoqi guidën në muzeun e Krujës, tregoi se më kishte kuptuar drejt. Nuk them kot që është vajzë e zgjuar. U habita për aftësitë e saj aktoreske. Ishte e natyrshme në çdo veprim dhe bënte sikur nuk e vinte re kameramanin që e ndiqte hap pas hapi. Pas punës, unë i kontrolloja kasetat e xhirimeve dhe në një kuadër vura re një detaj që më kishte shpëtuar gjatë vizitave. Artisti i kishte hedhur dorën mbi shpatullat e saj gjysëm të zhveshura dhe ajo diçka i tregonte duke qeshur. Pas tyre dukeshin fushat, kodrat e lulëzuara dhe Kalaja e Prezës, ndërsa plani i fundit ishte i veshur me një tis mjergulle të lehtë. Ishte si një pikturë. Mulati hyn vrullshëm në kuadër dhe tërheq Artistin pas vetes për t’i thënë diçka. Momenti idilik ndërpritet. Klara egërsohet, por nuk flet. Shtrëngoi fort buzët. Unë e di mirë çfarë do të thotë ai gjest i saj.

- Dëgjo miku im, - më tha ajo të nesërmen. - Pse na duhet ky Ruti, ky mulati në dokumentar? Ky nuk është askush, a mund ta mënjanosh?

- Unë vendos për dokumentarin, por jo për njerëzit që do ta shoqërojnë, - i thashë jo pa një farë habie. Nga mënyra se si i uli sytë përdhe e kuptova se përgjigja ime nuk e kënaqi.

- Prit, - u kujtova unë - nesër do të jemi në Theth dhe do të shkojmë me një helikopter që nxë vetëm pesë vetë. Ne të dy, Artisti, kameramani dhe piloti, fiks pesë, nuk ka vend për asnjeri tjetër. Asaj i shkëlqyen sytë duke rrezatuar vetëm ëmbëlsi dhe qeshi me zë të lartë ashtu siç di të qeshë ajo…

Alpet shqiptare, nuk ka gjë më të bukur! Maja të thepisura ku shqiponjat ngrenë foletë, gryka, lumenj, hone, pyje ahu e pishe… Gjerdani i tyre, Liqenjtë e Lurës, njëri pas tjetrit si pika loti. Piloti e uli aq shumë fluturaken, siç e quajnë kosovarët, sa ne menduam se ciku majat e bredhave, pastaj e ngriti vrik përpjetë dhe kameramanit i rrëshqiti kamera nga dora. Të mos e kishte kapur Klara prej rrypit, aparati do të kishte përfunduar jashtë dhe ne do kishim mbetur pa xhiruar. Artisti e dinte mirë vlerën e kameras dhe falënderimin e shprehu duke i puthuar duart Klarës. Sa zbritëm në Theth ajo na bëri një surprizë tjetër. Humbi për pak çaste, aq sa duhet për të pirë një kafe brenda lokalit prej druri në krye të fshatit. Klara na u shfaq përpara syve e veshur me një kostum malësoreje. Artisti u befasua, u prek thellë dhe nuk i mbante dot lotët që i rrëshqisnin në faqe dhe i përfundonin në mjekër. Nuk menduam se ai do të mallëngjehej aq shumë. U përhumb pas kostumit dhe nuk ia shqiste sytë. Ai nuk vuri re peisazhin e mrekullueshëm rrotull, as lëndinën me bar që fëshfërinte plot tinguj, as lumin që gjarpëronte vjedhurazi përmes saj, as dëgjoi gurgullimën e ujit, madje nuk njohu as vetë Klarën që ishte brenda kostumit popullor me xhubletë.

- Faleminderit, u preka shumë! Ishte surprizë e këndshme. Ky është kostumi i gjyshes sime. Ajo më ka rritur mua. Këtë kostum vishte në çdo festë e ceremoni. Iu prehtë shpirti në paqe. Ne e ruajmë ende në shtëpi kostumin e saj, në Paris, - na tregoi ai duke ndalur të ecurën më këmbë, vetëm për një çast e duke na hetuar me sy të gjithëve për të parë efektin e fjalëve që tha.

E admirova Klarën për gjetjen dhe detajet. Shkëmbyem vështrime që vetëm unë e ajo ua dinim kuptimin. Së largu, në krye të luginës dukej një ujëvarë, krejt e bardhë që rrokullisej nga një hon i thepisur. “Atje dua të shkoj”, tha Artisti. U treguam të gatshëm për ta ndjekur. Ai i kishte futur dorën nën sqetull Klarës dhe ecte në krye të varganit, përkrah saj. Ajo, e bukur si një zanë mali dukej sikur ecte mbi një qilim fluturues. Qielli kish pak re të bardha e të holla që davariteshin në një qiell të kaltër, krejt transparent.

Mikeshën time të re nuk e kisha parë kurrë aq të lumtur, me kaq shumë dritë. Kameramani ecte mbrapsh për të filmuar dhe unë pata frikë se mos rrëzohej. Në lartësitë e Thethit thuajse ishte duke u xhiruar një film artistik me metrazh të shkurtër. Vargani i njerëzve u bë i madh. Turistët u përzien me fshatarët. Këtë skenë unë e kam futur në dokumentar me xhiro të ngadalësuara. Sa më shumë që afroheshim, aq më shumë shtohej zhurma e ujëvarës. Kur shkuam pranë saj nuk dëgjonim as bisedat tona nga që i mbyste zhaurima e përplasjes së ujit mbi gurë. Artisti zhyti kokën në ujëvarë dhe fshatarët u habitën si e duronte atë ujë akull të ftohtë që zbriste nga blanjat e borës sipër grykës së malit. Pastaj ai mbushi grushtet dhe ia hodhi Klarës mbi gushë, por rrëketë e ujit rrëshqitën mbi gjoksin e saj. Coha e kostumit popullor, e punuar me filigram, as deshi t’ia dinte prej ujit. Kostumi ishte endur e rrahur me lesh të hollë deleje merinos. Pastaj Klara u kthye në fëmijë, na harroi ne, harroi kameran dhe lozte si një adoleshente duke e lagur krejt me ujë kurmin e Artistit, nga koka në këmbë. Ata nuk e pushuan të qeshurën gjersa ne u thamë se na priste dreka. Artisti hoqi këpucët dhe eci përgjatë zallit, fare zbathur. Pastaj u shtruam të gjithë rreth tavolinës në restorantin prej druri. Ishim të uritur. Artisti ngriti një dolli për banorët e Thethit dhe pyeti Klarën në se mund t’i bënte kërkesë qeverisë për të marrë leje ngaqë kishte ndërmend të ngrinte aty një hotel në formë kështjelle. Ajo iu përgjigj se është e mundur.

- Kujdes Klara me premtimet. Ti e di që çështja e pronave është punë me spec. Mund t’i hapësh telashe vetes. Në se të pyet përsëri, kaloje topin gjetkë, - i thashë unë me zë të ulët.

Kur u kthyem në Tiranë pyeta Artistin në se ishte i kënaqur me vizitën në Theth. “Shumë, tha ai, veç nuk di se ku kanë qenë pronat e fisit tim. Do të lutem, kur të iki, ma jep kasetën bruto të këtyre xhirimeve”. “Patjetër”, i thashë unë. E kur mbetëm vetem, desha të di se çfarë mendonte Klara. “Kjo është dita më e lumtur e jetës sime”, tha ajo me sytë që i shkëlqenin. “E pyeta Artistin se për çfarë arësye i pëlqente të ecte zbathur mbi gurët e bardhë të lumit. E di si më tha? Kam shumë nxehtë në shputat e këmbëve, shumë energji, gurët dhe uji i ftohtë më relaksojnë. Përgjigja e tij më habiti, kam shumë energji, çfarë domethënë kjo?”. Buzëqesha…

***

Tani ndodhemi në Sarandë. E gjithë dita na kaloi duke vizituar Parkun Arkeologjik të Butrintit. Aktori mbeti i befasuar nga amfiteatri prej guri. I ra rrotull disa herë. Pyeti për skenën e cila ishte pak e fundosur në ujë, pyeti për vendin e korit, korifeut dhe të suflerit. Ia shpjeguam se tërmetet e kanë fundosur pak skenën, ndërsa amfiteatri është ndërtuar mbi bllok shkëmbi dhe nuk ka lëvizur. Ai kishte njohuri për organizimin e shfaqjeve në antikitet. Provoi të interpretojë një pjesë nga tragjedia “Makbeth” dhe pikërisht monologun e Hamletit “To be, or not to be” (Të jesh apo të mos jesh). Na befasoi të gjithëve. Timbri i zërit të tij, interpretimi, ishte i mahnitshëm. Poltronave prej guri thuajse u dha shpirt nga shpirti i tij prej artisti të madh. Zëri u ngrit si një baticë që vjen nga deti. Klara u emocionua më shumë se gjithë të tjerët. Ndoshta nga që kuptonte mirë anglisht. Mezi mbushej me frymë. Thuajse do t’i ndalej zemra. Qëndronte si e ngrirë. Ndiqte Aktorin plot admirim. Dukej rrëzëllitëse. Mua më ngjau se në një çast fshiu lotët me kurrizin e dorës.

- Ky amfiteatër duket sikur është ndërtuar të tregojë fuqinë e interpretimit të tij, - më tha me zë të dridhur kur mbaroi monologu i Hamletit. Unë pohova duke tundur kryet.

- Të kam thënë, nuk e ka kot famën, titujt dhe çmimet ndërkombëtarë, është famoz, - më pëshpëriti përsëri pranë veshit duke më prekur dorën. Ndjeva se pëllëmbët i ishin djersitur, si duket prej emocioneve.

- Sa mrekulli do të ishte sikur të fliste shqip pikërisht këtu në këtë skenë, - i thashë unë. Aktori, sikur të ma kishte blerë mendimin, tha me zë të lartë:

- Kur europianët hanin rrënjë pemësh dhe visheshin me lëkurët e kafshëve të egra, këtu luhej “Lisistrata” dhe ndërtohej me mozaikë. Ky është vendi ynë, Albania.

Ne e duartrokitëm fort. Disa shkuan afër tij për ta përqafuar apo për të bërë foto. Pastaj ai shkoi tek shkallarja e pasme dhe deshi të dijë se si dëgjohej zëri nga skena gjer atje, në radhën e fundit. U mahnit me aftësitë inxhinjerike të ndërtimit të këtij amfiteatri që i përket periudhës së para Krishtit. “Në lashtësi i paskan njohur mirë ligjet e akustikës”, tha ai duke rrokëzuar çdo fjalë sikur po fliste me vete.

Kjo ditë do të ishte regjistruar si e magjishme për ne të televizionit sikur të mos na kishte ndodhur një incident i vogël. Duke kaluar “Portën e Luanit”, Aktori përplasi kokën në qemer. Klara vrapoi në bar-restorantin në hyrje të Parkut dhe në një kovë të vogël solli menjëherë disa kubikë akulli. Mulati e pengoi të shërbente. Ia mori akullin nga dora dhe e shtyti lehtas si për t’i thënë “kjo është detyra ime”. Klara u zmbraps e fyer dhe gjithë zemërimin ma zbrazi mua:

- Po edhe këta antikët, kanë bërë gjithë këtë mrekulli dhe kur kalon tek “Porta e Luanit” duhet të ulësh kokën.

- Klara, pikërisht, të parët nuk kanë qenë budallenj, porta e vogël i shërben mbrojtjes, lejon aq sa kalon një luan, ndërsa njeriu, për të hyrë aty duhet të ngadalësojë shpejtësinë dhe të përkulet. Pra, nuk mund të goditet me shpatë apo me hark. Është llogaritur sulmi i të huajve.

- S’më kishte shkuar mendja…

Gjatë drekës Aktori i Madh na dha një lajm të gëzuar: do të kthehej përsëri këtu, në këtë amfiteatër, së shpejti. Do të luante një nga pjesët e Euripidit dhe do të sillte kanale televizivë nga shumë vende të Europës.

Kaq kujtova nga vizita e atyre ditëve, sepse pastaj më mundi gjumi. Të nesërmen, për nder të Artistit, do të jepej një koncert me këngë popullore polifonike të Jugut. Na prisnin shumë punë, sidomos Klarën.

***

Grupi i kameramanëve, Artistja e Merituar dhe Klara, kishin ngrënë mëngjesin dhe unë i gjeta duke pirë kafe në verandën e hotelit. Ishin vetëm ata. Diçka kishte ndodhur. Disa herë flisnin të gjithë së bashku, pastaj njëri hidhte një ide me zë të lartë, të tjerët ia kundërshtonin. Klara dukej e trishtuar dhe fliste më të rrallë. Çfarë të kishte ngjarë vallë? Më ftuan të ulesha edhe unë në tavolinën e tyre. Zura vend mirë dhe po i kundroja me kujdes, një nga një. Diçka po më fshihnin, ose më mirë prisnin që dikush prej tyre ta niste fjalën i pari. Ia ngula vështrimin zhbirilues Artistes së Merituar. E pashë drejt e në bebe të syrit. Ajo ishte më e moshuara dhe i takonte të jepte sqarime.

- Kemi mësuar një gjë jo të mirë, kemi marrë një lajm të keq, - tha ajo sikur po jepte një njoftim aksidenti në autostradë. - Na e tha pastruesja e katit në hotel.

- Ama lajm pastrueseje është dhe ju po e bëni kaq alarmant? - u thashë unë duke u përpjekur për ta ç’tensionuar situatën.

- Ishim të gjithë prezent kur e dëgjuam, - tha kameramani kryesor me një lloj solemniteti. Klara uli sytë mbi dysheme. Artistja e Merituar vazhdoi:

- Ju e dini që mysafiri që na erdhi nga Parisi ka marrë një suitë së bashku me shoqëruesin? Shërbyeset që pastrojnë në mëngjes gjejnë vetëm një krevat të prishur.

- E ç’na hyn në punë kjo? Aq më mirë që pastrueset kanë më pak punë, - u talla unë. Klara u skuq gjer në rrëzë të veshëve. Kisha anashkaluar ndjenjat e saj dhe admirimin që rezervonte ajo ndaj Artistit të Madh. Të gjithë pjestarët në bisedë mundoheshin të jepnin argumenta kundër sjelljeve të tij. U kishte ardhur rasti për ta çmitizuar emrin dhe famën e tij. Në ndihmë kishin aktivizuar fjalorin e së shkuarës. Ishin vitet e para të erës demokratike. Ende ne nuk ishim mësuar me dukuri të tilla. Mua nuk më interesonte aspak kjo situate. Sigurisht do të ndikonte në cilësinë e punës për të cilën ishim angazhuar me gjithë shpirt. Nuk më pëlqente të dështoja me dokumentarin të cilin e kisha për zemër dhe po punoja aq fort.

- Unë plas dhe e gjej kush është mashkulli e kush është femra, - tha e vendosur Artistja e Merituar.

- Lërini këto budallallëqe dhe t’i përvishemi punës, - thashë unë i indinjuar dhe u ngrita i pari nga tavolina. Pas meje edhe gjithë të tjerët.

Ne nuk e kishim parashikuar se koncerti me këngë polifonike do t’i pëlqente aq shumë Artistit të Madh. Klara ishte pranë tij, por jo më aq e qeshur si më parë, madje nuk kishte dëshirë as të përkthente. I kishte humbur gjallëria e dikurshme. Edhe kur Artisti i Madh e pyeti drejtpërdrejtë sa lloj kostumesh popullorë ka krahina e jugut, ajo i tha se gazetari që kemi pranë mund t’ju sqarojë më saktë sepse ai merret me kulturën. Unë iu përgjigja se kënga polifonike e jugut të Shqipërisë është më e lashta në Ballkan sepse është më afër origjinës, qysh atëherë kur nuk ishin shpikur instrumentat muzikorë. Ashtu si në dramat e Eskilit, është kori dhe korifeu. Hedhësi i parë dhe pritësi (kthyesi) janë korifeu në këngët polifonike, ndërsa ata që mbajnë iso, janë kori. Pastaj i tregova për kabanë me klarinetë të mjeshtrit Laver Bariu. I shpjegova se si e krijoi ai kabanë e famshme vetëm me veshë, pa hedhur nota në pentagram, por vetëm duke ndjekur vajtimin e nënës së tij mbi trupin e vrarë të të birit, pra vëllait të tij. Kur muzikantët e hodhën melodinë në pentagram, mbetën të mahnitur: Asnjë notë nuk stononte, gjithçka i përgjigjej një harmonie të përsosur.

- Oh, - psherëtiu ai - prandaj më tronditi aq shumë, aq thellë. U rrënqetha i tëri. Shumë këngë shqiptare janë me të vrarë. Duket sikur ky popull ka qarë tërë jetën dhe kurrë nuk ka gëzuar.

- Edhe muzika e kolonës zanore të filmit “Dimri i fundit” e kompozitorit Aleksandër Lalo është krijuar sipas këngës polifonike himarjote “Vajza e valëve” që ju dëgjuat sonte. Aty është mbështetur.

- Shqipëria ka art të madh, art të lashtë, kjo as diskutohet - e mbylli ai bisedën.

- Por pak të njohur në opinionin botëror, - i thashë unë. – Vetë-izolimi ka sjellë dëm të madh, shih sa e vonuar është vizita juaj këtu, në Shqipëri, në vendlindjen e të parëve të tu.

Gjatë darkës m’u afrua Artistja e Merituar dhe në mënyrë sekrete, në rrëzë të veshit, më tha:

- E gjetëm kush është femra e kush është mashkulli. Kameramani e gudulisi disa herë në ijë Rutin, atë mulatin dhe nuk e ke idenë se si hargalisej.

- O zot, ju qënkeni çmendur të gjithë! Çfarë ju intereson jeta e tij private?

- Na intereson Klara. Desh na e mori më qafë vajzën dhe ti hiqesh sikur e do atë më shumë se sa ne të tjerët. Ti do që të ndodhë ndonjë dramë si ato të Shekspirit? - foli e revoltuar Artistja e Merituar sikur po deklamonte në skenë rolin e ndonjë kryetareje partie. Sytë më shkrepën xixa. Iu hakërreva:

- Pikërisht atë bëni ju, me sjelljen tuaj, me thashetheme po e goditni në shpirt, në ndjenja, po e plagosni në zemër. Lereni të qetë vajzën, ajo e di vetë si ta gjejë rrugën e duhur.

***

Ndoshta duhet të kishte kaluar mesnata. Nuk më mbylleshin sytë. Valiumi që kisha pirë pak më parë nuk po vepronte mbi nervat e mia të kërleshura prej ngjarjeve të asaj dite që m’u duk sa një shekull. Herë pas here perdet e dhomës, nga ana e detit, ndriçoheshin për të dhjetat e sekondës nga një dritë e shpejtë. U ngrita, hapa derën e ballkonit dhe vura re së largu gjarpërijtë e zjarrtë të rrufeve që binin zinxhir mbi ishullin e Korfuzit. Ajri i ftohtë e i lagësht m’u ngjit në lëkurë. Kërkova me sy shesh-pushimin ku zakonisht pinim kafe me Klarën. U habita. Njoha siluetën e saj që rrinte pa lëvizur, më këmbë. E njoha nga krifa e flokëve të gjatë që zakonisht i hedh pas shpatullave. Ajo ishte atje, fill e vetme. Çfarë bënte ajo aty në këtë orë kaq të vonë? Vetëtimthi më feksi në tru gjëma. Mos kish ndërmend të hidhej në det? Një ngjethësirë e papritur ma përshkoi tërë trupin. Vrapova zbathur nëpër shkallë, si një i marrë. Rojën e kishte zënë gjumi. Fëshfërima e gjetheve të valanidhit, provokuar nga era, ngjante si zërat e grave të fshatit që grinden për ujë tek çesma. Zhaurima e gjetheve e pengoi Klarën të ndjente përplasjen e hapave të mia nëpër shkallare. E kapa për krahu. Nuk u shqetësua e as u tremb. E njohu dorën time miqësore.

- Kot u mundove, nuk kam ndërmend të mbytem në det, - më tha me një zë të mekur.

- Po pse këtu në këtë orë kaq të vonë?

- Pse? Ja për këtë, - tha dhe futi dorën e djathtë poshtë gushës.

Tërhoqi fort një zinxhir ari. E tërhoqi edhe njëherë më fort, por ai nuk dorëzohej. E tërhoqi për herë të tretë dhe ai u shkëput nga qafa me një tingull të butë metalik. Pastaj e mblodhi kulaç në mes të pëllëmbës dhe ngriti krahun lart. E vërtiti në det, sa më larg që mundi. Pika të mëdha shiu na u përplasën mbi fytyrë. Stuhia po afrohej gjithnjë e më shumë, gjithnjë e më pranë.

- Ishte dhuratë prej atij, - tha duke mos ia shqiptuar as emrin dhe u kthye nga unë. Dhimbja më pikoi në shpirt. Kuptova gjithçka.

Nuk i thashë asnjë fjalë. E tërhoqa për krahu dhe hymë në hotel. Nën dritën e abazhurëve të hollit i hodha sytë mbi lëkurën e bardhë të qafës. Dukej një vijë e hollë në ngjyrë trëndafili. Ndoshta të nesërmen nuk do të dallohej asgjë.

(Nga vëllimi me tregime "Enigma e një nate")