Ilir Levonja
Historia e shkollave rezidenciale të autoktonëve në Kanada - Nga Taulant Dedja
Taulant Dedja - Montréal
Javët e fundit, në Kanada u rikthye sërish në qendër të vëmendjes së opinionit publik, tema e fëmijeve autoktonë të vendosur forcërisht në konvikte (internate) dhe shkolla rezidenciale gjatë shekujve XIX-XX. Shkak u bë një ngjarje e dhimbshme. Gjetja përmes përdorimit të radarëve e eshtrave të 215 fëmijëve autoktonë në territorin e një ish-shkolle rezidenciale, në Kamloops të provincës në anë të Paqësorit, British Columbia. Një pjesë e tyre kanë qenë në moshën 3-4 vjeçare, raportoi Radio-Canada.
Lindur më 1939, Evelyn Camille u mor forcërisht nga familja e saj dhe u detyrua të kalojë 10 vjet në shkollën rezidenciale të Kamloops BC
Reagimet lidhur me këtë zbulim vërshuan nga çdo cep i Kanadasë dhe kjo temë vazhdon të mbetet në qendër të vëmendjes së mediave. Ministrja e Marrëdhënieve mes Shtetit dhe Autoktonëve, Carolyn Bennett dhe kolegu i saj Marc Miller, Ministri i Shërbimeve Autoktone u shprehën në një deklaratë të përbashkët se “abuzimi me fëmijët autoktonë është një pjesë tragjike dhe e turpshme e historisë kanadeze, një tragjedi kombëtare e lindur nga kolonializmi dhe e mbështetur nga racizmi sistemik.” Deputetët e Dhomës së Komunave miratuan ndërkohë dhe një projekt-ligj për zyrtarizimin e Ditës Kombëtare të së Vërtetës dhe Pajtimit të Kanadasë, iniciativë që u përshëndet edhe nga Shefi i Asamblesë Kombëtare Autoktone Perry Bellegarde.
Marc Miller dhe Carolyn Bennett
Historiku i krijimit dhe arsyet
Shkollat rezidenciale autoktone të njohura edhe me emrin pensionatet autoktone, kanë qenë institucione të edukimit publik, ku fëmijët nga popullsia autoktone mbaheshin njëkohësisht edhe në konvikt. Qëllimi i tyre apo objekti i punës, ishte shkollimi, evangjelizimi dhe asimilimi i fëmijëve autoktonë. Këta fëmijë gjithashtu iu nënshtruan vazhdimisht abuzimit fizik dhe seksual dhe mijëra prej tyre vdiqën nga neglizhenca. Të tjerët që janë gjallë, ende sot vazhdojnë të vuajnë pasoja të pariparueshme.
Përmes Departamentit të Çështjeve Indiane, në mënyrë të veçantë aktiviteti i këtyre institucioneve famëkeqe u inkurajua dhe mbështet gjatë shekullit XX. Kjo praktikë, e cila ndante fëmijët nga prindërit, është përshkruar apo cilësuar si tentativa që synonte “të vriste indianin brenda fëmijës”. Sipas dokumenteve, këto shkolla datojnë qysh nga vitet 1820 dhe kanë ekzistuar deri në vitet 1990, e fundit nga të cilat, në Punnichy të Saskatchewan, u mbyll në vitin 1996.
Në total, sipas raportit përfundimtar të Komisionit të së Vërtetës dhe Pajtimit, në Kanada ka patur 139 shkolla rezidenciale të shpërndara në disa provinca dhe territore dhe ato janë frekuentuar nga mbi 150,000 fëmijë: në provincën Alberta 25, në British Columbia 18, në Manitoba 15, në North-West Territories 15, në Nova Scotia 1, në Nunavut 13, në Ontario 15, në Québec 10, në Saskatchewan 15, në Yukon 6.
Sipas mentalitetit të autoriteteve fetare (katolike, anglikane, metodiste dhe presbiteriane) dhe autoriteteve shtetërore të kohës kur u krijuan pensionatet autoktone, popujt autoktonë konsideroheshin si njerëz që duheshin civilizuar përmes një edukimi që ata nuk e kishin pasur kurrë më parë. Bazuar në Aktin për Indianët, të amenduar në 1920, të gjithë fëmijët autoktonë në Kanada ishin të detyruar të ndiqnin një shkollë rezidenciale për të paktën 10 muaj gjatë vitit. Termi i përgjithshëm “pensionatet autoktone” përfshinte shkollat industriale, shkollat rezidenciale, mjediset shkollore, strehimoret, strehimin në mjedise private dhe shkollat rezidenciale.
Sistemi u krijua zyrtarisht më 1892, pas marrëveshjeve të qeverisë federale me klerikët katolikë, anglikanë, metodistë dhe presbiterianë. Këto marrëveshje do të shfuqizoheshin më pas në vitin 1969. Ndërkohë, në vitin 1945, qeveria federale pat ndaluar pagesën e ndihmës familjare për familjet, fëmijët e të cilave nuk ndiqnin shkollat rezidenciale, çka konsiderohet si një masë tjetër për ta bërë të detyrueshëm vijimin e shkollës dhe asimilimin e fëmijëve autoktonë.
Roli i John A. Macdonald
Zbulimi i vendvarrimit të 215 fëmijëve autoktonë në Kamploops të British Columbia, risolli në vëmendje edhe një emër shumë të njohur, John A. Macdonal, i konsideruar si njeri prej “etërve themelues” të konfederatës kanadeze. Rikthimi në vëmendje ndodhi për faktin se, sistemi i shkollave rezidenciale, një plan i orkestruar me përpikmëri kundër mënyrës së jetesës të popujve autoktonë, ka patur qysh prej fillimit mbështetjen e tij të plotë.
John A. Macdonald ka qenë dy herë kryeministër dhe Superintendent i Përgjithshëm për Çështjet e Autoktonëve, por sot cilësohet edhe si arkitekti i genocidit të ushtruar ndaj popujve autoktonë. Ndaj statujave të tij në qytete të ndryshme ka patur reagime të ndryshme, që nga vandalizimi (Montréal), zhvendosja nga sheshi kryesor i qytetit (Regina) e deri tek heqja një herë e përgjithmonë nga vendet publike, siç ka ndodhur para pak ditësh në Charlottetown (provinca Prince Edward Island). Disa organizata shkollore, patën kërkuar gjithashtu ndryshimin e emrave në shkollat që prej vitesh mbajnë emrin e John A. Macdonald.
John A. Macdonald
Në 1883, kur u hapën shkollat e para në territoret e atyre që sot quhen provincat e Alberta dhe Saskatchewan, Macdonald e mbrojti projektin e tij në Dhomën e Komunave duke u shprehur me këto fjalë: “Kur shkolla ndodhet në territorin e një rezerve autoktone, fëmija jeton me prindërit e tij egërsira; ai është i rrethuar nga egërsira dhe megjithëse mund të mësojë të lexojë dhe të shkruajë, zakonet, zhvillimi dhe mënyra e tij e të menduarit mbeten indiane. Ai është, thjesht, një i egër që di të lexojë dhe të shkruajë. Më rekomanduan me forcë, t’i ruaja sa më shumë që të ishte e mundur fëmijët indianë nga ndikimi i prindërve dhe mënyra e vetme për ta bërë këtë do të ishte dërgimi i tyre në shkollat e centralizuara të trajnimit industrial, në të cilat ata mund të fitojnë zakonet dhe mënyrat e të menduarit të njerëzve të bardhë.”
Statuja e hequr e Macdonald në Charlottetown (Prince Edward Island)
Shpërbërja e familjeve autoktone përmes ndarjes së detyruar ishte në qendër të programit të Macdonald. Largimi i fëmijëve nga familja dhe komuniteti i origjinës, ndërpreu lidhjet e tyre me tokat e tyre stërgjyshore dhe kjo u bë me shpresën se shkollat rezidenciale do të realizonin asimilimin e fëmijëve dhe do t'i përgatitnin ata të kontribuonin në shoqërinë kapitaliste dhe procesin e kolonizimit që po kryhej në Kanada. Me pak fjalë, Kryeministri i parë i Kanadasë, pavarësisht meritave, ishte dhe krijuesi, mbështetësi dhe mbrojtësi i një sistemi genocidi kulturor ndaj popujve autoktonë.
Kushtet e jetesës në shkollat rezidenciale
Kushtet e jetesës në shkollat rezidenciale në më të shumtën e rasteve kanë qenë të vështira dhe një nga shkaqet e drejtpërdrejta të sëmundjeve apo vdekjeve ishte financimi i pamjaftueshëm nga qeveria, që për pasojë sillte mungesë të cilësisë, sasisë dhe shumëllojshmërisë së ushqimit. Vetmia, mungesa e kontaktit me prindërit dhe familjen, zhgënjimi nga ndalimi i të drejtës për të folur në gjuhën amtare, cilësia e dobët e arsimit, uria, puna e tepërt, rregullat e rrepta, brutaliteti dhe mungesa e njerëzve tek të cilët fëmijët mund të krijonin besim, janë disa nga aspektet që përmenden në tekstet studimore kushtuar shkollave rezidenciale apo edhe në raporte zyrtare.
Kur mbërrinin në shkollën me konvikt, fëmijëve u merreshin të gjitha sendet personale dhe veshjet e tyre tradicionale, u shkurtoheshin flokët, u ndryshohej emri dhe u jepej një numër. Ata visheshin me rroba të reja, si ato që përdornin “të bardhët”, rroba që ndryshonin sipas grupmoshës së cilës ata i përkisnin. Fëmijët merrnin dënim nëse përdorin gjuhën e tyre.
Sipas burimeve të ndryshme që ekzistojnë për këtë temë, shumë pasoja që sollën shkollat rezidenciale tek frekuentuesit e tyre në vite mund të vlerësohen si plagë, drama dhe trauma të vërteta njerëzore. Edhe nëse një pjesë e frekuentuesve të këtyre shkollave mund të ruajnë ende kujtime pozitive, për faktin e aftësive të fituara në disa drejtime (kryesisht profesionale), ka shumë të tjerë që rrëfejne histori mbi vetminë, disiplinën e ashpër apo abuzimin fizik, seksual (prej pedofilëve) dhe psikologjik. Në librin “Popujt autoktonë, qëndrueshmëria dhe pasojat e sistemit shkollor rezidencial” botuar më 2003 në Ottawa (me autorë Madeleine Dion Stout et Gregory D. Kipling) thuhet shprehimisht: “Ndarja nga prindërit e tyre dhe familja ishte trauma e tyre e parë. Të rinjtë u përballën me një kulturë të re, një gjuhë të re dhe një regjim të ri disiplinor të imponuar nga të ‘bardhët’.”
Falja publike e autoriteteve dhe kompensimi financiar
Vetëm pas viteve 1990, si rezultat i ndërgjegjësimit të shoqërisë kanadeze dhe progresit në mjedisin politik (sigurisht edhe progresit sa i takon të drejtave të njeriut në gjithë vendet demokratike), arrin ajo që mund të konsiderohet si periudha e të vertetës mbi përgjegjësitë në lidhje me keqtrajtimin e popujve autoktonë. Më 6 gusht 1993, Peshkopi Michael Peers, Primati i Kishës Anglikane të Kanadasë, u kërkoi falje në emër të kishës që kryesonte popujve autoktonë, duke deklaruar: “Më vjen keq, është më e pakta që mund t’ju them, që u përpoqëm t'ju ribëjmë sipas imazhit tonë, duke ju marrë gjuhën tuaj dhe identitetin tuaj”!
Më pas, i pari nga politikanët ka qenë Kryeministri Stephen Harper, i cili në 11 Qershor 2008 kërkoi falje në emër të të gjithë kanadezëve. Të njëjtën gjë e përsëriti në Dhjetor 2015 edhe Kryeministri aktual Justin Trudeau, madje ky i fundit, dy vjet më vonë në Maj 2017, i bëri thirrje Papa Françeskut që të paraqesë faljen zyrtare në emër të Kishës Katolike ndaj viktimave të shkollave rezidenciale. Në 2018, nga ana e tij Papa njoftoi se nuk do të ofronte falje sepse nuk mund t'u “përgjigjej atyre personalisht”.
Justin Trudeau
Nisur nga zhvillimet e fundit, Justin Trudeau e shprehu sërish zhgënjimin e tij këto ditë duke insistuar që Kisha Katolike të marrë totalisht mbi vete përgjegjësinë e saj për këtë pjesë nga më të errëtat në historinë e Kanadasë. Duket se kjo ka qenë arsyeja që e ka detyruar Papën të takohet dje me dy kardinalët kanadezë që jetojnë në Romë, kardinalin Marc Ouellet, Prefekt i Kongregacionit për Peshkopët dhe Kardinalin Michael Czerny, përfaqësues i lartë i Departamentit për Emigrantët dhe Refugjatët të Vatikanit. Gjithsesi përmbajtja e takimit nuk është bërë ende e ditur. Ndërkohë disa peshkopë në Kanada kanë përsëritur ndjesën publike këto ditë, ndër të cilët edhe ai i Regina, Donald Bolen dhe ai i Vancouver, Michael Miller.
Në kuadrin e nje rekursi kolektiv, të iniciuar nga Nora Bernard, aktiviste për mbrojtjen e të drejtave të autoktonëve, në 2007 filloi dhe zbatimi i një marrëveshjeje për zhdëmtimin e vuajtjeve të personave që patën frekuentuar shkollat rezidenciale autoktone. Vlera e zhdëmtimit kapte afërsisht shumën e 5 miliardë dollarëve.
Komisioni i të Vërtetës dhe Pajtimit
Në kuadrin e konventës së sipërpërmendur (Konventa për rregullimin e çështjes së pensionateve indiane) në vitin 2008 në Kanada u krijua Komisioni i të Vërtetës dhe Pajtimit. Në përfundim të veprimtarisë së tij, në 15 Dhjetor të vitit 2015, komisioni publikoi një raport të shoqëruar edhe nga një listë më 94 rekomandime, realizimi i të cilave do mund ta ndihmonte dhe lehtësonte procesin e pajtimit.
Murray Sinclair, ish-senatori kanadez me origjinë autoktone që drejtoi Komisionin e të Vërtetës dhe Pajtimit
Konkluzionet e raportit i identifikojnë shkollat rezidenciale si instrumenta të genocidit kulturor ndaj autoktonëve, Ndërkohë theksohet se një angazhim i konsiderueshëm i shtetit është i nevojshëm për të promovuar barazinë e mundësive dhe për të realizuar pajtimin e vërtetë. Në vitin 2019, Komisioni i të Vërtetës dhe Pajtimit i Kanadasë, publikoi në Internet një regjistër publik me emrat e fëmijëve që humbën jetën në shkollat rezidenciale. Lista përbehet nga 2800 emra.
Në këtë kuadër, do të mbahet sigurisht mend edhe ceremonia që e pasoi këtë publikim në Muzeun Kanadez të Historisë në Gatineau, ku përfaqësues të popujve autoktonë shpalosën një banderolë 50 metra të gjatë mbi të cilën figuronin 2800 emra. Ishin emrat që u arrit të identifikoheshin, ndërkohë që mbeteshin edhe 1600 të paidentifikuar. Sigurisht pas zbulimit të vendvarrimit në Kamloops para disa ditëve si dhe kërkimeve që do të pasojnë në disa provinca, pritet që numri zyrtar i atyre që humbën jetën të jetë më i lartë.
Shtylla-totem përkujtimore
Në kujtim të kësaj historie të dhimbshme të fëmijëve autoktonë, është krijuar dhe një vepër arti, një një shtyllë-totem e quajtur “Residential School Totem Pole”, autor i të cilës, Charles Joseph, me origjinë nga fisi Kwakiutl i British Columbia, ka qenë gjithashtu nxënës i një shkolle rezidenciale. Shtylla-totem u ekspozua me rastin e 375 vjetorit të Montréal-it në sheshin përpara Muzeut të Arteve të Bukura në rrugën Sherbrooke.
Charles Joseph
“Ky është gjesti im i pajtimit dhe e gjithë historia ime është në këtë shtyllë. Kjo histori ka të bëjë jo vetëm me mua, por edhe me të gjithë ata që e duruan këtë sprovë”, u shpreh Charles Joseph, ditën kur vepra e tij u ekspozua për herë të parë në publik.
©Flasshqip.ca
Burimet:
https://ici.radio-canada.ca/dossier/12076/veritereconciliation
https://www.thecanadianencyclopedia.ca/fr/article/pensionnats
https://www.collectionscanada.gc.ca/pensionnats-autochtones/index-f.html
Fotot: Radio Kanada, Arkivi i Komisionit të së Vërtetës dhe Pajtimit dhe AFP
