Komunitet

Dritarja e fundit - Tregim nga Faruk Myrtaj

  • Published in Krijimtari

Dy vjet më parë na dhuruan një shtëpi.

Deri atë kohë, prindërit kërkonin strehë ku mundnim. Në të ndarën e një magazine, nja gjashtë muaj, për ca kohë në një si hyrje te Pallati i Beqarëve, ku strehoheshin minatorët nga fshati, pastaj në qilarin e një shtëpie të rrënuar, pastaj...
Me këtë jetë endacakësh, ne fëmijët nuk arrinim të bënim as shokë, jo me shokë të ngushtë. Njohjet e reja nuk arrinin të bëheshin të vjetra. Më së fundi, ishte verë, u vendosëm në një qëndër zjarri të madhe, bunker i artilerisë së rëndë, që do përdorej kundër dy superfuqive.

Më kujtohet mirë dita kur e braktisëm bunkerin. Ikëm prej andej vërtetë si prej një lufte, për të mos u kthyer më kurrë atje, nëse nuk quhen kthim kujtimet. Nëna kishte ardhur për të më marrë mua, vëllanë tjetër dhe motrën, që ishim në shkollë. Atje jashtë, në rrugë, priste babai. Na përqafoi të dyve, përqafoi edhe mamanë, pastaj përsëri ne të dyve. Motra e madhe s’po ia ndante sytë. Kishte kthyer ndonjë gotë babai?! I pashë me lotë syrin babait. Syrin nga ana ime, që ishte edhe ana e mamasë. Kishte ndodhur diçka e mirë, gjersa ajo nuk e fshehu prej nesh.

“I kanë dhuruar një shtëpi...”, na tha mamaja me zë të ulët. Nuk e besonte dot lajmin, a kishte drojtje mos na dëgjonte kush tjetër dhe na e rrëmbente strehën e re para se ne të arrinim atje?

“Ajo nuk është shtëpi e zakonshme,” qartësoi babai, si për të na e bërë edhe më të pabesueshme dhuratën. “Është një vilë, vilë e vërtetë...”

U nisëm më këmbë për tek shtëpia vilë. Babai na tregoi se atje na priste mirëbërësi. Ne, fëmijët, duke parë turbullimin e prindërve, nuk guxuam të pyesnim se cili ishte njeriu që dhuronte. Në të vërtetë nuk kishim pasur rast të provonim dhurata. As lodra, as kukulla, as makina, madje as revole dhe automatikë nuk na ishin dhuruar, siç ndodhte me fëmijët e tjerë. Babai na kishte ngulitur idenë se duheshin hequr mënjanë, sado pak të holla, ditë për ditë, që dikur ta kishim një të tretën e parave të një shtëpie të mundshme në ndonjë nga pallatet që ndërtoheshin. Duhej hyrë në shtëpi, e më vonë të kurseheshin të tjerat. Për fëmijët pa shtëpi nuk është ndonjë mungesë e madhe të mësuarit edhe pa lodra dhe dhurata!

Dolëm në anë të qytetit, tek fillonte një kodër e gjelbër, me drurë të lartë, ku kishim shkuar ndonjëherë të dielave për të pushuar.

“Ja tek është...”, tha babai, duke treguar me dorë vilën.

“Mos nuk je marrë vesh mirë me të?” i pëshpëriti mamaja. Me zë të ulët, që të mos shqetësoheshim ne, fëmijët.

Vazhduam të afroheshim, dolëm nga ana e portës së hyrjes në oborrin e vilës duke e pasur të pamundur t’i hiqnim sytë prej saj. E kishim harruar fare bunkerin e betontë të artilerisë kundër dy superfuqive, por ëndrra dukej e pafundme.

“Po kush është ky njeri...që na bën tërë këtë të mirë?” pyeti mamaja.

“I thashë t’ia jepnim tërë kursimet e deritanishme, por nuk pranoi...Ç’ti thosha tjetër?!”

Oborri ishte i gjerë, i gjelbëruar edhe më dendur se vetë pylli i kodrinës, pamja e qytetit ishte e plotë, kush e di si do të dukej mbrëmjeve dhe, ajo që binte më shumë në sy, vila ishte pothuaj e tëra prej qelqi. Dukeshin vetëm skeletet prej hekuri që siguronin qëndrimin më këmbë të karabinasë, por edhe ato të lyera me të njëjtën ngjyrë të xhamave.

Ai që po na ndryshonte të jetuarin ishte atje. Na u duk e çuditëshme se, sado që po na ofronte një dhuratë kaq të madhe, ai njeri nuk e mbante veten për kushedi në sytë tanë, që nuk dinim si t’ja pranonim dhuratën dhe si t’ja shprehnim mirënjohjen.

“Hajde të rrini gëzuar,” tha, kur ne ndaluam pranë vilës.

“Faleminderit...” tha babai.

“Faleminderit, por...s'dime se si...” e vazhdoi fjalën mamaja.

“I biseduam një herë ato punë,” tha mirëbërësi, duke kërkuar miratimin e babait. “Është shtëpia juaj. Kaq.”

“E, detyrimet tona...?”, nuk iu ndejt pa thënë mamasë, që me sy i lutej babait, dhe atij tjetrit, të mos ia merrnin për keq ndërhyrjen e saj, mbase pa takt.

“Asnjë detyrim nuk do të keni. Ah, po, dy kushte i biseduam, apo jo...?”, hodhi vështrimin ai nga babai.

Ne po shikonim babanë. Ishte hutuar i tëri, si i zënë në faj.

“Po, m’i the dy kushtet: Nuk kemi të drejtë të largohemi nga shtëpia, kurrë, për asnjë arësye, dhe kushti i dytë, të gjitha riparimet nga jashtë do të kryhen nga Ju, dhuruesi...”

E përse, për çfarë shkaku ne do të shkonim ndërmend të linim këtë vilë përrallore?! Do të na merrte malli për vrimat ku kishim jetuar, për bunkerin, apo si?! Pastaj, nëse do të lindte nevoja e ndonjë riparimi nga jashtë, ç’të keqe kishte se do t’i paguante, edhe ato, ai që na bënte njerëz me vilë?!

“Atëherë, të rrini gëzuar. Unë po iki.” tha ai që as pamjen nuk e kishte si të Plakut të Vitit të Ri me dhurata për fëmijët.

Hymë brenda vilës. Me hap të avashtë, si duke bërë kujdes mos ëndërra thërmohej në çastin e zgjimit, të prekjes reale. Madhështia nisi të shfaqte dimensionet e tjera të saj. Ne, fëmijët nxituam t’i shihnim të gjitha ç’mund të ishin brenda pakos së dhuratës. Nuk i numëruam dot katet, dhomat ishin thuajse të pafundme, dyert hapeshin sapo ne afroheshim dhe mbylleshin pasi largoheshim edhe më kureshtarë për tek dera tjetër, ndriçimi ishte edhe më i larmishëm se rrëfimet e nënëgjysheve dhe kur u bindëm se as Qerosi nuk do të mund t’i jepte zgjidhje kësaj habie, provuam të ktheheshim pas.

Besuam që kishim humbur, pa e kuptuar kishin kaluan disa orë dhe, kur u ndodhëm përballë prindërve i pamë të lebetitur, nga mungesa jonë e gjatë, dhe të drobitur, nga pamundësia për ta përballuar në heshtje fillimin e të jetuarit në këtë hapësirë të pamatshme me metrin e strehave të deriatëhershme.

Babai na e ofroi si të nevojshme një marrëveshje brendafamiljare dhe ne nuk kishim përse të mos e pranonim atë. Caktuam një numër të mjaftueshëm dhomash, në të cilat do të flinim, shlodheshim, ato ku do të prisnim miqtë dhe të afërmit, kur të vinin për të na uruar, dhomat ku ne do të luanim, studionim, luanim. E bëmë këtë që të mos ngatërroheshim, të mos humbisnim më pra, por edhe që të merreshin vesh ku mamaja duhej të bënte pastrimin dhe shërbimet e rastit.

Të gjitha dhomat ishin të bollshme, drita natyrale, sipas një sistemi të veçantë, depërtonte deri në qoshkun më të poshtëm të vilës, ventilimi dhe ngrohja ishin të siguruara për të gjitha stinët, dhe ne ia krisëm një të qeshure si prej njerëzish me nerva të lëshuara, kur u munduam të bënim një krahasim sado të largët me ato skërkat që na ishin bërë shtëpi në të shkuarën. Nuk kishim përse ktheheshim tek qendra e artilerisë, as edhe për gjënë më të nevojshme që mund të kishim lënë atje: i kishim falas të gjitha këtu ku na kishte sjellë dora e një fuqie të mbinatyrshme, për të cilën ne ende nuk dinim asgjë.

Ç’e kishte shtyrë atë njeri që të bëhej kaq zemërgjerë me ne?

Babai nuk dinte të na thoshte asgjë të saktë. Ai mërmëriti ca fjalë, sikur ai i zgjedhuri për të ndryshuar rrotën e fatit tonë kishte përmendur ca detyrime të hershme, ndaj paraardhësve tanë, apo ndaj vetë babait, por asnjera prej tyre nuk mbetej dot si arësye e mjaftueshme për të zbritur në tokë këtë ëndërr. Frigoriferë dhe televizorë në të gjitha dhomat, madje edhe në hollet e sheshpushimet, kondicionerët që e bënin aromën e pyllit të lulëzuar të ndjehej aty brenda, pishinat në secilin kat dhe atje jashtë në oborrin e vilës, ajo pamja e mrekullueshme e qytetit netëve, loja e diellit dhe e hënës, gjer edhe e yjeve, drita e të cilëve përthyhej në muret e qelqtë dhe transformohej në ylberë të ndryshueshëm në secilin prej kateve, të gjitha bashkë, na kishin vjedhur gjumin dhe ne nuk kishim vënë re se e kishim humbur për dy ditë rresht të shkuarit në shkollë!

Pritëm vizitat e para, për të verifikuar ëndrrën, por erdhën kushërinjtë nga fshati dhe na e bënë edhe më të pabesueshme, me hutimin e tyre të çiltër. Babai nuk dinte ç’tu thoshte, zhvendosej si vizitor edhe ai, pas tyre, herë herë ndjehej fajtor përpara nënës dhe vetes dhe neve, që sidoqoftë e kishte gjetur me vonesë këtë dhuratë. Mamaja, edhe ajo si e përhumbur në ca vise ku s’kishte shkelur kurrë, na përkëdhelte e na puthte vend e pa vend, për të shprehur mrekullimin e saj, por edhe për të kërkuar një lloj ndjese për ndonjë fjalë, akuzë për paaftësi apo mallkim për papërgjegjësi ndaj babait kur endeshim si të pa strehë.

Nisëm të dalim më dendur në oborr, prej nga ku vila shfaqte lëvozhgën e saj të qelqtë, si ata peshqit e rrallë në thellësitë e oqeaneve. Fasada e saj vetëtinte e tëra dhe mos e zë në gojë atë terrin e bodrumeve ku mezi gdhiheshim prej një gjumi të rëndë, dhe mezi shtriqnim gjymtyrët prej lagështisë dhe kutërbimit të mbeturinave rretheqark.

Ishte e tëra një mrekulli. Kështu ndodh gjithnjë, kishte thënë njeri prej vizitorëve tanë: mrekullitë vetëm dhurohen, vetëm falen. Ato askush nuk i blen dot.

Na ishte bërë zakon të flisnim me zë të ulët, të shtruar, të butë. E përse duhet të bërtisnim?! Babai po jepte gjithnjë e më pak porosi, edhe më pak akoma urdhëra: e përse të urdhëronte, kur aty ishin të gjitha gati, dhe falas, falas! Ne vetëm gëzonim, kjo ishte detyra jonë. Nëna nuk lodhej, nuk ndjente më dhimbjen e shpinës, se të gjitha bëheshin duke shtypur butonin e posaçëm. Nuk këmbente asnjë fjalë me babanë: e përse të grindeshin?! Njeriu nuk grindet e as hakërrehet kot së koti. Njeriu ngre zërin dhe shan e mallkon kur ndjen se diçka nuk i plotësohet: aty i kishim të gjitha, me të tepër. E kishim parë disa herë babanë tek përqafonte mamanë tonë. Thuajse e kishim harruar këtë, atje ku ishim zhgarravitur bodrumeve. Atje nuk na vinte askush për vizitë. Miku vjen ku është gjerë, atje ku ka vend për të, atje ku nuk ka grindje. Plakat nga fshati, ngrinin sytë përpjetë dhe thoshin nëpër dhëmbë: ka Zot, si nuk ka, ja tek u shfaq dora e tij...Ndiznin llampadarët, i shuanin prapë e prapë i ndiznin. Sikur shkonin nëpër gojë librat e hershëm: “Të bëhet dritë!” dhe ajo vilë digjej nga dritat.

“E të gjitha, të gjitha këto harzualle, e tërë kjo bina, falas?!” pyeste për të sajtën herë xhaxhai nga fshati.

“Falas, vëlla, falas...Dhe më shumë se falas!”, shtonte babai.

“Ç’a më shumë se falas, thua ti?!”

“Me kushtin që të mos ikim prej këndej dhe riparimet nga jashtë t’i bëj përsëri ai...”

“Ç’njeri qenka ky kështu, ë?! Njeri apo fanua?” ndukte buzët e ngrinte supet xhaxhai. “Ti vetëm po të çmendesh të shkosh ndërmend të ikësh prej këndej! Edhe merametet nga jashtë, ë? Kështu të tha ai? Ti vëlla paske lindur me këmishë, por ajo nëna jonë, rahmet pastë, s’na ka thënë gjë...” Xhaxhai, bënte kryqin, disa herë, edhe pse ishte musliman.

Xhaxhesha gjeti rast, e hoqi mamanë mënjanë dhe nuk ndjejti dot pa i then se sikur...sikur ndonjeri nga djemtë e saj të dilte mirë me mësime në shkollën e mesme, a bënte të strehoej këtu, që të vazhdonte universitetin?

&

Shumë më vonë thirrëm në kujtesë atë që kishte ndodhur me dritaren e parë.

Ishte thyer një xham, xhami i njerës pre dritareve që shihnin nga ana e pyllit, jo nga qyteti. Askush nuk kërkoi të dinte se si kishte ndodhur dhe nga kush ishte bërë thyerja. Asgjë nuk do të ndryshonte identifikimi i thyersit: një njeri që kishte kaluar andej, rastësisht, një nga ata çunakët me llastiqe duke gjuajtur zogj, apo thjesht ndonjë prej zogjve ishte përplasur në të dhe e kishte bërë copë e thërrime. Dritarja ishte ende dritare dhe qelqi i thyer sigurisht që do të zëvendësohej. Babai u kujtua se “të gjitha riparimet nga jashtë i bënte dhuruesi”. Ai vetëm se duhej të njoftonte për defektin.

Një makinë e vogël, tip skode, një karrocë me motor, e lyer me një bojë të jeshiltë të zbërdhylur, hyri të nesërmen në oborrin e vilës. Dy punëtorët kërcyen prej spondit të karrocerisë, doli edhe ai njeriu tip shefi nga kabina e shoferit, që nisi të verifikonte thyerjen. Njeriu tip-shefi bëri skicën e dritares së verbuar, duke e vështruar atë me përdëllimin që na rrëmbejnë të vdekurit, ata që ikin e s’kthehen më. Punëtorët, ndërkohë, shkarkuan një grumbull tullash, pak rërë, pak zhavorr, dy thasë çimentoje dhe dy bidona uji. Nisën të gatuajnë betonin që, menjëherë nisën ta hedhin në armaturën e sajuar për kornizën e dritares me xham të thyer. I dërguari i bamirësit tonë mblodhi me kujdes coprat e xhamit, deri edhe thërmijën më të vogël të qelqit, të rrëzuar në fund të murit të vilës, i kishte futur ato në një qeskë najloni dhe askush nuk mori vesh se kujt i hynte në punë një xham i thyer.

Pasi pritën që betoni sidosi të niste të thahej, njerëzit hipën në makinën në ngjyrën e gjelbërt të shpëlarë dhe ikën. Atë kohë ne nuk shkuam ndërmend të pyesnim, madje as interesimin më të vogël nuk manifestuam, për të marrë vesh përse qelqin nuk e zëvendësuan me qelq. Mbase ngaqë nuk ndryshonte gjë, një xham më pak a një xham më shumë në këtë ngrehinë të tërë prej qelqi! Hapësira ishte po ajo, drita po aq e bollshme. Vetëm se, në murin kundruall të dhomave që binin nga ana e dritares që s’ishte më dritare, shfaqej një vijë e errët, si ajo që mbetet nga pluhurat pas heqjes së kornizave.

Më vonë, kur ajo makina e vogël, si e komunales, kishte ardhur dhe ikur disa herë, dhe pas çdo here në vend të dritareve prej qelqi kishte lënë pas një dritare të verbër, një mur, ne vumë re se numri i dritareve ishte pakësuar. Babai fillimisht kishte besuar se kjo, moszëvendësimi i xhamit me xham, kishte qenë i detyruar për shkak të përmasave jo të zakonshme të fletëve të qelqit, por kur numri i dritareve po shoqërohej ndjeshëm me rrallimin e dritës brenda ndërtesës, ai u shqetësua. Me porosi të kujt bëheshin këto zëvendësime? Dhe, pa na pyetur fare ne, që së paku banonim aty?!

“Kështu ka qenë marrëveshja, zotëri,” ishte përgjigjur i dërguari i atij që na kishte dhuruar vilën e qelqtë.

“Po, kështu ka qenë marrëveshja...” tha babai kur u kthye tek ne.

Mamaja vështroi nga ne, ne pamë njeri tjetrin. Të gjithë ishim të pafajshëm. Prindërit po aq të pafajshëm si ne, fëmijët.

“Mbase ishim më mirë kur nuk merrnim dhurata, kur ishim pa shtëpi...” tha vëllai i vogël.

“Mos thoni budallëqe tani...”, tha mamaja.

“Ka akoma shumë dritare kjo shtëpi!”, shtoi babai.

Në ditët që erdhën më pas xhamat vazhduan të thyheshin. Madje edhe më dendur. Sikur të mos mjaftonte meraku jonë, ankthi ynë për këtë ritëm thyerje, na dukej se me ne ishin zemëruar edhe zogjtë e pyllit. Bëheshin tufë, ngriheshin në lartësinë mbi vilë, shtoheshin edhe me ca në rretheqarkjen e tyre disaminutëshe, dhe lëshoheshin vërtik në drejtim të dritareve.

“Vetëm xhama mos thyeni, bëni kujdes...”, na thoshte mamaja herë pas here. Duke larë enët në lavamanin e dhomës së caktuar si kuzhinë në përdorim, motra kishte rrëzuar pa dashje dy pjata dhe ato u bënë copë e çikë në dysheme.

“Vetëm qelqe jo...ju lutem...”, përsëriti mamaja. “Nuk duroj dot thyerjen e qelqeve...”

Herë besonim se thyheshin nga ngrohja e tepërt brenda vilës, herë prej ventilatorëve, madje nisëm të bënim fajtore edhe dritën e hënës që depërtonte endè nëpërmjet zbehtësisë së saj trishtuese. Kushëriri jonë, djali i xhaxhait nga fshati, që ndenji ca kohë tek ne për të vazhduar universitetin, një ditë na njoftoi se i bëhej më mirë për të studiuar po të rrinte në një dhomë konvikti, si studentët e tjerë.

“Më mirë të mos kishin qenë kaq shumë dritare, qysh në fillim të kishte qenë si ndërtesat e tjera...” tha vëllai i vogël.

Një ditë i ranë përdhè syzat, atje tej, në dhomën ku rrinte e lexonte vetëm ai, katër dyer më tej dhomës së ndenjies ku ishte gjendur mamaja në atë çast, por jehona e krismës së thyerjes së xhamava te syzeve të tij kishte arritur deri tek veshët e saj.

“Vetëm xham mos thyeni, në kini perëndi a çfarë kini!” dëgjuam si klithmë zërin e saj. Vëllai i vogël nxitoi të ngrinte nga përdhè skeletin e syzeve, erdhi me vrap për t’ja treguar mamasë, janë thyer këto, mama, jo ndonjë xham tjetër. Për disa ditë, sa të porosiste dhe t’ja përgatisnin syzat e tjera, do ta kishte vështirë për të lexuar, por gjithësesi, ishin gjëra që zëvendësoheshin.

Le të thyheshin të tëra, tavllat e cigares dhe pjatat e filxhaneve të kafesë, enët dhe tavat dhe pjatancat, xhamat e bufeve dhe ekranet e televizorëve, të gjitha njëherësh le të thyheshin, askush, as mamaja, nuk shqetësohej për to. Por hajde ta merrje me mend, hajde ta besoje se ishin thyer ato dhe jo njeri nga xhamat e dritareve të mbetura! Në çastin e parë, mendja të shkonte atje: u thye edhe një xham tjetër, u mbyll edhe një dritare tjetër, ku-ku, ku-ku, qafsha kokën time, prisnim gjithnjë të dëgjonim kështu ankesën e mamasë.

“Bëjmë edhe pa to, bëjmë...Ne kemi qenë që kemi jetuar edhe në bodrume, edhe tek bunkeri i artilerisë së rëndë, ne ishim apo jo?!” përpiqej të qetësonte babai. “Por as në katin e tretë mos u ngjisni më, më dëgjuat?”

Kjo do të thoshte se në atë kat nuk kishte më dritare të jashtme. Të nesërmen prisnim ardhjen e makinës së komunales, me një heshtje dhe trishtim të tillë sikur të vinte ndonjë prej atyre makinave ndjellazezë të Zyrës së Funeraleve. Mamaja shkonte dhe mbyllej e vetme në njerën dhomë, ne e dinim që pinte kokrra për dhimbje të kokës dhe të tëmthave, motra na kishte thënë se gjatë kohës që i dërguari i bamirësit mblidhte qelqet e thyera dhe punëtorët përgatisnin llaçin dhe ngrinin murin në vend të dritares, mamaja zinte veshët me shtypa të ngjeshura pambuku.

Me rrallimin e dritareve, të kateve e dhomave në të cilat ne lëviznim, me pakësimin e dritës në to, ishte rralluar edhe miqtë e vizitorët tanë. Mbase mamaja, dhe as ne të tjerët, nuk e fshihnim dot nervozizmin, që as xhaxhai e xhaxhesha nga fshati nuk vinin më. Mamaja, më shumë, por edhe ne të tjerët, nisëm të ndjenim shenjat e reumatizmës që kishim marrë atje ku kishim jetuar më parë, por që tani, me rrallimin e dritareve, po na shfaqej edhe në këtë vilë. Sikur të mos mjaftonin krismat e thyerjes së xhamave të dritareve ne po ju ktheheshim grindjeve të vjetra. Qenkej e thjeshtë fare të gjeje gabime e faje tek tjetri.

“Vetëm mos u grindni, në keni Zot a çfarë keni!” ngrinte zërin mamaja. “Të jemi mirë me shëndet, të mbajmë njeri tjetrin dhe i kemi të gjitha...”

Nuk merrej vesh se çfarë donte të thoshte me fjalën “të gjitha”, por ishte edhe më e qartë se ishte më mirë të heshtnim. Edhe ne të tjerët, madje edhe vëllai i vogël, e kishim bërë zakon të venim e të vinim tutje-tëhu, përgjatë koridoreve, siç kishte kohë që bënte babai. Nga librat dinim se kështu bënin të burgosurit, por natyrisht që ne nuk ishim në burg.

“Nesër do vijnë për dritaren e fundit,” tha atë ditë babai.

“Më mirë ikim...Ikim që sonte!”, tha motra.

“Ikje nuk ka, për këtë kemi rënë dakord...”, tha prerazi babai.

“Iksha unë, një herë e mirë, o Zot!” tha mamaja.

“Edhe unë jam për ikjen,” shton vëllai tjetër.

“Marrëveshjen e kam bërë unë,” ngrè zërin babai. Autoriteti kërkon të shfaqet vetëm kur shfaqen ndarjet në qëndrimet, mosbindjet në veprimet. Kishte kaq kohë që nuk ishte shfaqur i tillë, babai.

“Ti nuk ke bërë marrëveshje për të qenë në burg, dè!,” nguli këmbë vëllai.

“Së paku të na lenë dritaren e fundit. Ta zëvendësojnë me qelq atë, të na e lenë neve ta ndërrojmë...a fare pa xham le ta lenë, vetëm mur jo!”

Mamaja shkon e mbyllet në dhomën e saj. Ka ditë që ndjehet mirë kur është vetëm. E mbyll derën nga brenda, mbyll edhe dritën dhe ne e dimë se babai shkon e përgjon herë pas here tek dera. Ka merak ai. E njohim mirë ne shpirtin e tij. Por as harrojmë dot se ai na solli në këtë vilë, në këtë burg, thuaj...

“Unë do të dal që në mëngjes nga shtëpia,” thotë mamaja. “Nuk rri dot këtu kur të vijnë ata, nuk i duroj dot.”

“Do të dalim bashkë, mama,” dëgjohet vëllai. I vendosur për të dalë. Endè nuk marrim vesh nëse mbetet në idenë e Ikjes.

Dalin që herët, të dy. Mamaja dhe vëllai i madh. Nxitojnë. Nuk duan që makina e komunales që na sjell ndërmend gjithnjë e më shumë makinën e Zyrës së Funeraleve, t’i gjejë aty.

Tek porta e madhe e oborrit vëllai kthen edhe një herë sytë nga vila. Mbase e ka mbledhur mendjen të mos kthehet më aty.

“Më prit pak, erdha!” i thotë mamasë.

Vjen brenda, merr babanë për krahu, nuk e tërheq, por e fton të nxitojë, s’ka asnjë gjë të dhunshme e të pasjellshme në veprimin e tij, por ashpërsia nuk fshihet dot.

Ah, ata paskan ardhur ndërkohë! Makina, dy punëtorët, tip-shefi, madje edhe vetë bamirësi. Ka ardhur edhe ai. Ngaqë është dritarja e fundit. Nuk mund të mungonte kësaj dite ai!

“Dritarja është në rregull, shikoni!” dëgjojmë zërin e vëllait të madh. “Xhami i saj nuk është thyer...Përse duhet ta zëvendësoni edhe atë? Përse kërkoni ta mbyllni?”

Gishti tregues i dorës së tij nderet përpara dhe ashtu mbetet për disa çaste. Qelqi i dritares së fundit është në rregull. Në vendin e tij, në shkëlqimin e tij. Është i vetmi nga xhamat që ka rezistuar kaq gjatë.

“Ah, qenka në rregull, thua ti?!”

Po fliste babai. Tjetri, dhuruesi i madh, heshtëte.

“Akoma nuk është thyer, thua ti or’ bir?! Por një ditë do thyhet apo jo! Si të tjerët edhe ai...!”

Babai ka një fytyrë të prishur. Nuk është nervoz, por është i lodhur, i lëshuar. Nuk ka inat me ndokënd, ka veten brengë. As që shkon ndërmend të shpreh zhgënjimin tek njeriu që na dhuroi atë që s’e kishim ëndërruar.

Ulet paksa, a thua nuk ka fuqi të mbetet më këmbë, vëllai i madh nxiton t’i gjendet më afër, t’i ndihë nëse ai do të rrëzohet, por s’është as kjo. Babai mori një gur nga përdhè, e solli për pak çaste midis gishtave të dorës dhe e flaku drejt dritares. Qelqi i fundit u thërmua sikur mezi të kishte pritur. U dëgjua zëri i përvajshëm i mamasë dhe soprat e xhamit që ranë përdhè.

“Ja tek është i thyer...edhe ai...!” tha babai.

“Vazhdoni punën tuaj ju...”, u dëgjua zëri i njeriut që na kishte dhuruar vilën dikur.

Ai tjetri nisi të mblidhte coprat e xhamit, teksa punëtorët filluan gatimin e llaçit.