Letërsi

Gjermani i babait - Tregim nga Dashnor Kokonozi

Për Luftën im atë kujtohej të tregonte ditën e çlirimit të qytetit. Atëherë kur në faqet e gazetave shihte fotografitë me gjoksin plot medalje të shokëve të tij të dikurshëm. Në raste të tilla kthehej nga ne dhe na thoshte: kam vrarë një gjerman.

Nga fundi i fëmijërisë, gjermani na ishte bërë si i shtëpisë. Përfytyronim më së miri edhe portretin e tij. Babai na kishte folur për një cullufe flokësh mbi kokë, që ia kishte vënë re ditën që e pa për herë të parë e të fundit. Atë cullufe unë e përfytyroja si teleskop.

Në të vërtetë kujtoj se mamaja nuk deshte të dëgjonte për të. Të paktën nuk donte që babai të fliste në sytë e ne kalamajve. Por qëlloi që një herë ta përmendte ajo vetë. Po zbrisja shkallët me nxitim, duke veshur trikon nga koka, kur e dëgjova të më thotë se ndonjë dite do ta pësoja si gjermani i babait.

Ndalova dhe si nxora kokën nga trikoja, e pashë në sy. Kurrë nuk do ta harroj atë vështrim. Diçka midis njeriut që deshte të thoshte se babai kishte bërë detyrën e tij dhe dikujt që kërkon të mos i kujtojnë diçka që e bën të vuajë.

Që ekzistenca e tij në jetën tonë ishte disi e sikletshme për nënën këtë e mora vesh një natë kur e dëgjova t’i thoshte: Po të mos e kishe vrarë, çfarë do të ndodhte? Nuk e di, mbase do të më kishte vrarë ai mua. Nëna heshti gjatë sikur refuzonte të pranonte logjikën e tij. Për të duhej të kishte një mundësi që ata të ishin gjallë të dy.

Shpresoja që ajo të mos kishte rënë në dashuri me gjermanin e babait. E shihnim kudo, kthehej e rrotullohej mes nesh. Historia e tij qe bërë pjesë e historisë së secilit prej nesh. Dinim gjithçka për të, edhe pse njohja kishte zgjatur vetëm pak sekonda. Prej kohe përpiqeshim t’i gjenim edhe një emër. Dikur vendosem ta quajmë Knut. Nuk do të habiteshim që një ditë kur të hapnim derën do ta shihnim Knutin duke fjetur në ndonjë shtrat të dhomës sonë të kalamajve. As po të kthehej e të na thoshte: ju të vegjlit, fikeni dritën e mos bëni zhurme...

Do të na ndiqte gjithë jetën, Knuti. Kur isha i vogël babai më thoshte se ai kishte qenë diçka më i madh se unë, pastaj kur isha në gjimnaz, kishte një moshë me mua. Nuk e di nëse u rrit ndonjëherë. Di që Knuti që kishte vrarë babai, ishte i vetmi kontakt i yni me botën e jashtme, ura lidhëse me të. Edhe pse erdhi nga një botë e përtejme dhe iku në një tjetër po aq të pëtejme, me një qëndrim fare të shkurtër midis nesh.

Për festat e Vitit të ri, shihnim njëri-tjetrin dhe ishim gati të pyesnim nënën nëse kishte ndarë veç një copë pule edhe për gjermanin e babait.

Nga ana ime, kurrë nuk kam ditur çfarë duhet të bëja me atë histori vrasjeje. Nuk kisha asnjë dëshirë t’ua tregoja shokëve. As pasi ata më flisnin për batalione të tëra që kishin masakruar baballarët e tyre. Se si më dukej ajo punë. Jo se midis gjermanëve nuk gjeje sa të duash që ia vlente t’i vrisje, por se mënyra se si e tregonte im atë, më linte përshtypjen se ishte fjala për një sekret familjar. Kjo më turbullonte shumë.

E fillonte atë histori tek shihte fotografitë e atyre gjokseve plot medalje dhe e mbaronte tek kthente faqen e gazetës. Por vetëm pjesërisht. Për vazhdimin duhej të prisnim vitin tjetër. Shpallja që i bënte asaj vrasjeje me gazetë në dorë më dukej se ishte vetëm versioni zyrtar i historisë. Edhe pse një version jo zyrtar ai nuk na e tregoi kurrë.

Për një gjë të tillë, kujdesej nëna që andej nga fundi nisi të thoshte se nuk kishte asnjë dëshmi që Knutin e vrau babai. Gjithnjë sipas nënës, ai po zbriste një palë shkallë druri duke futur kokën nxitimthi në një triko. I qenë ngatërruar këmbët dhe koka i ishte hapur në kalldrëm, në fund të shkallëve. As babain që ishte aty poshtë nuk kishte mundur ta shihte. Koka i mbeti përgjithnjë brenda trikos, që nuk mundi ta veshë.

Babai ruante versionin e tij edhe pse pjesë të historisë që i përkisnin fillimit dhe ne i mësuam në fund. Por aty nga mosha dhjetë dymbëdhjetë vjeç besonim se pak a shumë e dinim mirë se çfarë kishte ndodhur.

Kur sapo kishte lënë bankat e Shkollës Teknike të Tiranës, ai i qe bashkuar një njësiti partizan që vepronte rrotull kryeqytetit. Si nxënës shkolle nuk binte shumë në sy. Shpesh e dërgonin në qytet me detyra të ndryshme. Në shumicën e rasteve të blinte cigare për shokët.

Puna u vështirësua kur një urë në dalje të qytetit nisi të ruhej nga një patrullë ushtarësh gjermanë. Kjo u interpretua si shenjë e një operacioni të ardhshëm dhe një misionar anglez i Komandës së Mesdheut këmbënguli që ura të hidhej në erë. Këtë punë do ta bënte ai vetë, por më parë duhej të asgjësohej garnizoni i vogël që e ruante. Jo më shumë se shtatë-tetë gjermanë që kishin zënë një shtëpi guri me çardak. Prej aty kishin vesin të shtinin me mitraloz fare pa paralajmëruar.

Anglezi do të qëllonte me granatë kundërtank te dritarja e dhomës ku flinte truproja, ndërsa të tjerët do të përgjonin derën e parme.

Tim atë, pra atë që do të bëhej i tillë, e kishin lënë të ruante shkallët që zbrisnin në kopshtin e pasmë. Në krye të tyre qe një derë që besonin se ishte e mbërthyer me gozhda. Prej aty, nuk prisnin të dilte njeri.

Granata bëri masakër të vërtetë. Pas shpërthimit të saj u pa të dilnin vetëm dy vetë që po digjeshin të gjallë. Sulmuesit qenë mahnitur e tmerruar. I lanë të vraponin kuturu dhe të hidheshin në lumë. Kur nxorën kryet, i qëlluan të gjithë njëherësh.

Pastaj qenë kujtuar për tim atë që ruante në anën e pasme të shtëpisë. Vrapuan dhe e gjetën në fund të atyre shkallëve prej druri, ku e kishin lënë. Te këmbët e tij qe shtrirë një gjerman i mbytur në gjak. Vetëm pak çaste më parë, gjermani ishte shfaqur gjithë lemeri në krye të atyre shkallëve të kalbura. Në njërën dorë mbante një automatik të vogël ndërsa me tjetrën përpiqej të fuste kokën në një triko, ndërsa zbriste...

Ishte kjo që e kishte lënë pa mend, tim atë. I qe dukur e habitshme që nuk e kishin këshilluar të mos zbriste shkallët e shtëpisë me trikon në kokë. Tani ishte vonë ta mësonte një gjë të tillë...

Hapi i dytë i tij ra në boshllëk. U rrokullis me zhurmë e ndaloi mu te këmbët e tim eti. Që kurrë nuk kishte menduar se njeriu i parë që do të vriste, ishte dikush me kokën në triko.

Gjermanit mbase as që i interesonte të dinte çfarë mendonte im atë. Kur rrokullima e tij përfundoi në fund të shkallëve, ndenji disa çaste pa lëvizur, në pritje të plumbit. Por plumbi po vonohej.

Babai me armën ngjitur në kokën e tij nisi të mendojë se çfarë ndryshonte nëse vriste dikë me triko në kokë apo me kokë zbuluar. Asnjë ndryshim, kishte thënë me vete. E megjithatë, mëdyshej të qëllonte, gjë që më pas, kur lexova një libër psikanalize, e kam interpretuar si dëshirë për të mos e vrarë.

Pastaj ndjeu se po zemërohej. Gjermani kishte kuptuar ngurrimin e tij dhe me dashje nuk e nxirrte kokën nga trikoja. Kjo nuk i kishte pëlqyer fare tim eti. Edhe pse andej nga fundi i jetës së tij, më ka pohuar se sikur gjermani të rrinte gjithë ditën me kokën në triko, ai veçse do të priste aty, më këmbë.

Befas, gjermani u kishte dhënë me forcë shpatullave të tij dhe kishte nxjerrë kokën nga trikoja. Madje duke vështruar me një lloj krenarie rrotull vetes. Për të keqen e tij.

Im atë kishte shtrënguar me të dy duart armën dhe do të kishte qëlluar menjëherë po të mos i kishte lënë përshtypje diçka tjetër: gjermani nuk ishte flokëverdhë siç kishte menduar në fillim, por flokëkuq. Të dy, pra, ishin flokëkuq. Trikoja ia kishte ulur balluket mbi sy dhe nuk shihte mirë. Kështu ndodhi që në vend që të zgjaste dorën e të kapte armën, dhe t'i krijonte mundësinë babait që ta vriste, ai kishte larguar një cullufe flokësh nga balli për të shquar më mirë njeriun që kishte përpara. Dhe kishte kuptuar edhe ai se kishte përpara një flokëkuq. Të dy ishin edhe pak quksa. Të thuash se secili prej tyre kishte një pasqyrë përpara vetes.

Gjermani ashtu siç ishte me kokën në trikon e paveshur mirë, ishte rrokullisur të poshtë, këmbëngulte mamaja. Pastaj koka i kishte rënë në plloçat e kalldrëmit. Babi juaj nuk kishte pse qëllonte mbi të. Mund të qëllosh mbi një të vdekur? Jo, thonin ne të gjithë me radhë. Me përjashtimin tim, që gjithnjë më vinte në mendje ajo çka kisha dëgjuar atë natë kur ata kujtonin se në dhomë nuk kishte njeri.

© Dashnor Kokonozi