Arsimtaret e Thethit - Tregim nga Sulejman Mato

(Kujtim i viteve 70-të)

Thethi është një fshat malor, i rrethuar nga male gjithandej, me lisa të lartë e shtëpi me çati druri, tepër të pjerrëta, për të përballuar peshën e dëborës gjatë muajve dimërorë. Për të shkuar në Theth m'u desh të bëja disa kilometra në këmbë, nën një shi të imët e me erë të vazhdueshme

Kur mbërrita në qendër të fshatit isha qullur tërësisht.

Ndërkohë që u futa në dyqanin e kooperativës, njëkohësisht me mua hynë me vrull dhe tri vajza, duke shkundur flokët e qullura mbi banak, tërë gjallëri.

-U munduat më kot, - dëgjova t'u thotë shitësi i dyqanit. -Nuk ka ardhur ende furnizimi.

-Kur vjen? - pyeti njëra prej tyre me theks shkodran.

-Presim, - tha ai duke rrudhur ballin. Pastaj shtoi: -Mësuesi i Fizikës s'ju ka ardhur akoma?

-Jo, - ia ktheu vajza me aksentin shkodran.

Vajzat kthyen kokën nga unë dhe më panë me vërejtje. Mos isha unë ai mësuesi i Fizikës që prisnin të vinte nga qyteti? Njëra prej tyre u afrua te banaku dhe e pyeti shitësin zë ulët.

-Ky shoku kush është?

-Gazetar, - ndërhyra unë për t'ua shuar kureshtjen.

-Keni ardhur të shkruani për fshatin tonë? Sa mirë. Qënkeni bërë qull…Si do t'ia bëni…?

Unë heshta në mëdyshje.

-Të njihemi, - tha vajza me theks shkodran -ne jemi tri arsimtaret e Thethit. Mua më quajnë Angjelika, kjo është Lumja, kjo tjetra Vjollca.

-Edhe unë jam nga Tirana, - tha Vjollca e gëzuar, duke më shtrënguar dorën përzemërsisht, si të kishte takuar një të afërmin e vet. -Jam mësuese Letërsie. Sa mbarova fakultetin më emëruan në Shkodër. Meqë në qytet nuk kishte vende më sollën këtu, në Theth. Po hë! Ç'kemi nga Tirana? - pyeti ajo e mallëngjyer. -Kam gjashtë muaj pa ardhur.

Ajo që më bëri përshtypje në atë çast ishte vajza që e quanin Lume. Vinte më e ndrojtur se dy shoqet e tjera, kishte një shprehje fëmijërore dhe një hundë majuce.

-Në s'ju vjen rëndë, ejani nga ne, - më ftoi Vjollca.

-Ah, po. - u kujtua tjetra. - Ne kemi dhomën e Elezit.

U përshëndetëm me shitësin dhe u bëmë gati të dilnim. Te dera Angjelika më zgjati çadrën e vet.

Çadrën mbajeni ju, - tha ajo. Po ju… s'na thatë asgjë për veten tuaj?  Si ju quajnë?

-Besnik. Besnik Dafa.

-Ah, po. Kam lexuar diçka nga ju. Nuk e mbaj mend çfarë. Do të na e kujtoni ju më vonë.

E po, ejani, goca, - u thirri vajzave të tjera që hezitonin të dilnin në shi. Ejani dhe ju, shoku Besnik, - tha ajo dhe, pa e zgjatur, më futi krahun natyrshëm. Papritur u gjenda nën çadër, në mes të tri arsimtareve. Kur mbërritëm pranë ndërtesës së shkollës, Vjollca me Angjelikën u shkëputën dhe vrapuan të parat.

-Pse më lanë mua në çadër? - u ankua Lumja. Fliste sikur këndonte.

Kaluam pragun e oborrit dhe u futëm në një korridor të ngushtë.

-Ja, kjo është banesa jonë.

Ishte një dhomë e thjeshtë vajzash me tri krevate druri, të rregulluara me kujdes. Në mes të dhomës ishte një tryezë e vogël, e mbuluar me një mbulesë të thjeshtë, por të pastër. Mbi të ishte vendosur një vazo me lulezonja, një lule erëmirë që rritet në male.

-Këtu i kalojmë ne ditët dhe netët, - tha Vjollca me një ndjenjë faji. Kur jashtë bie shi ose dëborë, lexojmë libra, qepim, përgatitim ditarët e orëve të mësimit. Angjelika më zgjati një palë pantallona, një kanotierë dhe një bluzë gocash me lule.

-Mos ki turp, - tha. -Vishu te dhoma e Elezit. Ne po merremi me përgatitjen e drekës.

Elezi ka dy muaj që është transferuar në Shkodër dhe nuk është kujtuar të tërheqë plaçkat. Mbeta vetëm me teshat e tyre në duar dhe me ndjenjën e respektit për këto vajza të mira që po silleshim me mua si motra. Kur hyra ne dhomën perfund korridorit dhe po bëhesha gati të zhvishesha, trokitën sërish në derë.

-Të solla peshqirin, - tha Vjollca. - Po ta lë pas derës.

Në atë dhomë çdo gjë fliste për Elezin. Emri i këtij djaloshi, ishte shkruar në faqen e brendshme të dollapit, disa libra të shpërndara në dritare, një palë nallane te dera dhe një tel kitare mbi komodinë. Ca bishta cigaresh në tavllën mbi tryezë tregonin që natën e tij të fundit duhet të kishte qenë i shqetësuar.

Pas dhjetë minutash trokita unë në dhomën e tyre. Kur më panë të veshur në mënyrë qesharake, u gajasën së qeshuri. Më duartrokitën sikur të isha duke interpretuar një rol komik.

-Qenka simpatik "pula e lagur"- tha Angjelina.

-Angji e ka zakon, -tha Vjollca. -Këdo që sheh  në fshat, nuk e lë pa ia ngjitur një nofkë.

Angjelina e cila gjer më tani ishte marrë me ndezjen e sobës më ftoi të ulesha pranë saj.

-Me çfarë t'u qerasim? Liker, konjak, raki…?

-Raki, - thashë unë.

-Shumë mirë! - tha gjithë gëzim ajo. -Dy të parat nuk i kishim. I thashë sa për reklamë.

Rakinë ma solli Lumja, në një tabaka të bukur. E ktheva me fund, sa më nxorrën sytë lot.

-Dukesh që nuk e pi rakinë, - tha ajo. -Edhe Elezi fillimisht nuk e pinte rakinë, pastaj u bë esnaf i saj.

-Kush është Elezi? - pyeta unë për të ditur diçka më shumë rreth ish-mësuesit të Fizikës.

-Një tip i gëzuar. Këndonte bukur, i binte kitarës, i tregonte shumë bukur anekdotat…E donim si vëllanë tonë…- tha Angjelina, deshi të shtonte edhe diçka, por pa nga dy vajzat dhe heshti.

Tavolina u shtrua me të gjitha të mirat.

-Epo gëzuar! -  urova unë.

Ndërkohë, vija re me kënaqësi se gjithçka që më zinte syri rreth e rrotull, kishte shije të hollë vajzash.

-Puna jonë është e vështirë, por ka dhe kjo kënaqësinë e vet, - tha Vjollca. -Fëmijët e këtyre anëve e duan shumë shkollën. Ka dhe nga ata që vijnë nga fshatrat perrreth. Udhëtojnë dy orë për të ardhur gjer në Theth.  Nuk pyesin për vështirësitë e rrugës, as për shirat. Kur vijnë të lagur i marrim në dhomën tonë, u ndezim sobën, u zhveshim rrobat e tyre dhe i veshim me rrobat tona. Presim sa pushon shiu dhe i nisim për në kullat e tyre të largëta.

***

Edhe ditën tjetër ra shi pa pushim. Unë dola nga kryesia e kooperativës për të marrë disa të dhëna rreth reportazhit që duhet të shkruaja, më pas i rashë nga sektori për të takuar personazhet e mi të ardhshëm. Atë mbrëmje më çuan për të fjetur në një kullë të moçme, në krye të fshatit, ku ngrihej kulla e Tul Vatës, një plak i dëgjuar i asaj zone, 111-vjeçar. Nga larg kjo kullë ngjante me një karakoll, ndërsa brenda ishte gjithë blozë. Blozë në trarë, blozë në mure, blozë në mushkëri. Familja e tij përbëhej me 25 vetë, por unë atë mbrëmje pashë vetëm tre të moshuar, 80-85 vjeç. Ishin djemtë e Tulës me gruan e tretë. Më i vogli në atë kullë ishte 2 vjeç.

Atë natë mblodha shumë histori e kujtime nga e kaluara, të cilat do të më duheshin për reportazhin. Në mesditë u ktheva sërish në dhomën e arsimtareve. Gjeta vetëm Lumen. Nuk di si ta shpjegoj, por, ka një moment kur njeriu përshkohet nga një vetëtimë ngazëllimi. Ajo e ndjeu, sigurisht e ndjeu që unë u turbullova, ndërsa ajo u skuq pak, ndonëse ne nuk i kishim dhënë asnjë shenjë njeri-tjetrit. Më ftoi të ulesha. Unë u ula në kanape. Nuk isha i zoti të hapja një bisedë për të qenë as kur më qerasi me një gotë raki. M'u lidh gjuha...

Nesër do të ikni? - pyeti ajo sa për të çelur bisedën.

-Po, - i thashë unë. -Shënimet që më duheshin i mblodha.

-Nesër është e shtunë, - tha ajo. -Edhe ne do të ikim.

-Ashtu? Atëherë do të ikim së bashku.

Ishte po ai zë i ëmbël, pak melankolik. Sytë, zëri që i këndonte dhe ajo diçkaja e butë e që përbënte qenien e saj, më shqetësonin ende.

Sakaq u dëgjuan zërat e dy shoqeve të cilat hynë vrullshëm në dhomë.

-E more "pulë e lagur"- thirri Angjelika. -Ne të prisnim për darkë, nga brodhe mbrëmë?

U shpjegova që bujta në kullën e lashtë të Vatajve.

-Elezi ka dërguar telegram. Nesër vjen në Theth. Do dalësh ti ta presësh, - i tha Vjollca, Lumes.

-Unë? - bëri të habiturën ajo.

-Si të duash, - tha Vjollca. -Telegramin në emrin tënd ka ardhur. Ne nuk na ka kujtuar…Po ti mos u nervozo… Ja tek e ke. Lexoje!

Ajo as që e preku telegramin me dorë. U largua për në dhomën tjetër.

-Sa pa ardhur Lumja shkonim shumë mirë, - tha Angjelina. - E donim si vëlla.

-Ta shpjegoj unë me dy fjalë, - tha Vjollca. -Elezi u dashurua me Lumen dhe… na prishi shoqërinë, shoqërohej vetëm me Lumen.

Një të shtunë erdhi të merrte vetëm Lumen për të shkuar në Shkodër, por Lumja nuk pranoi të ndahej prej nesh. Pas dy javësh i erdhi transferimi. Iku për të mos u kthyer më.

-Ja. Po kthehet nesër, - tha Angjelika.

-Le ta presë Lumja, - tha Vjollca.

***

Të nesërmen do të niseshim më këmbë, malit e malit gjersa të dilnim në Bogë. Atje do të kapnin autobusin e zonës.

Nga Thethi u nisëm në mesditë, pas orës së fundit të mësimit. Iu ngjitëm një tërthoreje rrugë pa rrugë. Koha dukej e vrenjtur dhe e mpirë. Prag bore. Poshtë nesh shtëpitë karakteristike të Thethit. Lumi i Shalës gjarpëronte nëpër gryka dhe shkëlqente plot reflekse drite.

-Hidhini këmbët, vajza! - thirri Vjollca që printe e para në rresht. Unë vija pas saj. Pas meje vinte Angjelika. E fundit vinte Lumja. Kisha një dëshirë kaq të madhe, kaq të madhe që këtë udhëtim ta bëja në shoqëri me Lumen… por historia e Elezit ma mpinte trurin.

-Nëse do të ecim shpejt, Elezin do ta takojmë në rrugë, - tha Vjollca. S’më kishte shkuar ndër mend që mund të shkëmbeheshim në rrugë. Si do ta priste Lumja? Nisi të frynte erë. Rruga sa vinte dhe bëhej më e vështirë.

Sfondi i qiellit nga veriu nisi të mjegullohej. Pas një gjysmë ore rrugë në ngjitje, e pamë punën pisk. Nuk mund të ndalonim për asnjë çast, ndryshe do të na bllokonte dëbora pa mbërritur në qafë.

-Goca, - tha Vjollca. - Po e takuam Elezin a do t'i flasim?

-Pse jo, - u përgjigj Angjelika.

Pas pak gjendja u bë alarmante. Ecnim nëpër një rrëpirë. Angjelika kishte kapur Lumen për dore. 

-Kujdes! Mos shkelni këtu… Këtu është një pishë e vogël.

-Hë… dhe pak, vëlla, - më tha mua, -sa të dalim në qafë.

Sakaq filloi të shtronte një dëborë e dendur.

-Goca, unë s'eci dot, - tha Lumja. Nisi t'i zihej fryma, ndonëse pikërisht në atë çast i kishte rënë një nur në fytyrë që s'përshkruhet me fjalë. Bulëza djerse ia kishin mbuluar ballin. Ç'të bënim? Dëbora u bë më kërcënuese. Binte flokë-flokë, me fërtymë. Lumja, tepër e zbehtë, u ul mbi çantën e saj.

Sikur ta ngrija mbi shpinë gjer në një farë vendi. Po, po. Kjo gjë duhej bërë patjetër. Në fund të fundit, unë isha i vetmi mashkull që mund të bëja diçka…

-Ta provoj unë këtë gjë!? Nuk mund të rrimë kështu… Apo jo vajza? - u thashë unë. -Sikur ta mbaj unë në krahë…?

-Provoje, - thanë ato.

U përkula. Dy shoqet e saj më erdhën në ndihmë për ta sistemuar  mbi  shpinën time. Dhe çfarë fati? Çfarë fati! Një çast të tillë as e kisha ëndërruar.

-Mos ki turp. - i tha Angji. -Rëndon? - më pyeti mua.

-Aspak, - iu përgjigja unë.

Hodha hapat e parë i emocionuar. Po mbaja mbi supe një peshë të lumtur. Pranë veshit ndieja ritmikën e frymës së saj të ngrohtë.

Pa pak nisën të më dridheshin gjunjët. Doemos, djalë qyteti.

"Si më ra në shpinë kjo peshë kaq e brishtë dhe kaq delikate? O Zot! Më jep forcë!... O Zot! Më jep shpresë!"

***

Pas pak mbërritëm në qafë. Lumja m’u shkëput nga krahët me një falënderim domethënës. Unë ende ndieja frymën e saj.

-Eh! Edhe ky Elezi, na mori shpirtin, - thashë unë kot, për të kuptuar si do të reagonin ndaj shakasë sime.

Sigurisht, Lumja nuk duhet ta kishte dashuruar. Kishte qenë thjesht një miqësi kalimtare. Sikur të ishte vërtetë… Ndërkohë kishim zbritur në rrugën automobilistike.

-Goca… dëgjoj zhurmë makine, - thirri Angjelika.

Të gjithë heshtëm.  Ishte vërtetë zhurmë makine. Elezi… Po vinte Elezi… A do ta takonin vajzat? Po Lumja…? Si do të reagonte Lumja kur të gjendeshin ballëpërballë…?

Një makine e tipit Tatra sa çeli turirin. Vinte drejt nesh. S'kaloi pak kohë dhe brenda kabinës dallohej me lehtësi udhëtari që kthehej në Theth. Tatra ndaloi disa metra larg nesh. Nga kabina doli një djalosh i imët, me sy të kaltër e me një buzëqeshje të çiltër. Ishte vërtet simpatik. Pavarësisht nga çfarë ishte thënë, Angjelika vrapoi e para për ta takuar. Më pas dhe Vjollca. U përqafuan gjithë mall, si të kishin takuar vëllanë e tyre të vetëm, që u kishte munguar prej kohësh. Po Lumja? Nuk besoja që dhe Lumja t'i hidhej kaq lehtësisht në qafë, këtij plangprishësi.

“Lume, rezisto! Mos e përqafo! Ti duhet t'i rezistosh këtij çunaku të lezetshëm, se, sidoqoftë, të ka fyer shumë me heshtjen e tij të gjatë”.

Dhe ai…, sikur të mos kishte të tjerë aty, u shkëput vrulltas prej tyre dhe iu drejtua Lumes.

-Më mban mëri? Me këtë pyetje ai tentoi ta zbuste sado pak qëndrimin e saj të ftohtë.

-Jo. Pse?

U duk qartas se atij nuk i pëlqeu kjo përgjigje.

-E morët telegramin?

-E morëm, - tha Angjelika, - dhe u gëzuam që nuk na paske harruar.

-Si mund t'ju shkonte ndër mend një gjë e tillë? - tha ai. Pastaj shtoi: -Unë kujtova se ju do të më prisnit në Theth…

-Ti e di, - i tha Angjelika. - Të shtunave kthehemi në Shkodër.

-E di, e di…- tha ai me një ndjenjë fajësimi. - Por, ditët e tjera jam në punë. Vetëm të shtunën kam pushim. U bë një pauzë e fortë.

-Pra, unë kot që shkoj në Theth…

-Se mos shkon për ne, -i tha Lumja.

-O mësues! - u dëgjua zëri i shoferit. -Nisemi!

-Erdha! - iu përgjigj ai, ndonëse këmbët nuk po i bënin për më tutje. U zbeh pak kur ndjeu fundin e kësaj historie…, por nuk donte ta jepte veten. Ato e njihnin mirë dhe sigurisht e kuptonin pezmin dhe nervozizmin e brendshëm që e kishte kapluar.

-Për besë, nuk e kisha menduar kurrë një ndarje të tillë, - tha ai duke ia shtrënguar fort dorën Lumes.

U nis tutje kuturu, pa kthyer kokën. E pamë kur hipi në kabinën e shoferit. Makina rrëshqiti tutje gjersa nisi të zvogëlohej në horizont. Lumja kishte ulur kokën, ndërsa sytë i mbante gjysmë të mbyllur.

***

Si mbaroi kjo histori? Ashtu si mbarojnë shumë histori të tjera kur futet midis një njeri fare i panjohur dhe shkatërron pa mëshirë çdo ndjesi njerëzore.

Dy muaj më vonë më telefonoi Vjollca.

-Nga flet?

-Nga Tirana, -më tha.

U gëzova pa masë. I thashë se doja ta takoja urgjentisht. Ajo më priti në shtëpinë e saj me shumë dashuri. Kujtuam ato çaste të paharrueshme.

-E di, - tha ajo. -Do të më pyesësh për Lumen.

Më sqaroi me qetësi për gjithçka kishte ndodhur. Dhe unë, ç't’ju them, o miq të dashur! Kur mora vesh që Lumja ishte martuar me një shofer që bënte rrugën atyre anëve, çakërrita sytë nga habia. E quanin Lekë. Kurrë nuk do më kishte shkuar ndër mend një gjë e tillë... Po ja që kjo gjë paska ndodhur. Ajo kishte lënë punën. Në vitin e ri shkollor nuk ishte kthyer më në Theth. Në atë çast ngushëllova veten dhe Elezin…

© Sulejman Mato