Fati i Kanadasë nën zgjedhën e Donald Trump

Nga: Gérald Fillion, Radio-Canada

Nga debati katastrofik i Joe Biden në qershor 2024 e deri te samiti i G7-ës në fillim të kësaj jave, që ngjante më shumë me një G6 pas largimit të parakohshëm të presidentit Trump, mund të themi se 12 muajt e fundit kanë qenë gjithçka përveçse të mërzitshëm. Në fillim të verës së kaluar, ekonomia sapo po dilte nga vite të vështira të ndikuar nga pandemia dhe inflacioni, dhe shpresat për rimëkëmbje ishin reale. Një vit më vonë, është recesioni që po na kërcënon.

Joe Biden dha dorëheqjen, Donald Trump i shpëtoi për pak një atentati dhe fitoi zgjedhjet presidenciale të nëntorit. Qeveria Trudeau, që përballej me disa mocione mosbesimi në Parlament, u gjend shpejt në një furtunë politike të cilën vetëm Donald Trump di si ta krijojë, sidomos kur, pak pas zgjedhjeve të nëntorit, ai njoftoi synimin për të vendosur tarifa doganore prej 25% ndaj Kanadasë dhe Meksikës.

E dimë se çfarë ndodhi më pas… Chrystia Freeland dha dorëheqjen para festave të fundvitit, ndërsa Justin Trudeau menjëherë pas pushimeve të Krishtlindjes. Donald Trump u kthye në Shtëpinë e Bardhë dhe nuk humbi kohë për të shpallur valën e re të tarifave, duke shkaktuar hutim, një ngadalësim të menjëhershëm ekonomik dhe mosbesimin e investitorëve.

Kanadezët zgjodhën t’i besonin Mark Carney përballjen me Donald Trump, por e kufizuan me një qeveri në minorancë. Kryeministri i ri nisi shpejt programin e tij për rimëkëmbjen dhe mbrojtjen, por vendimi i Trump për të ndërprerë pjesëmarrjen në samitin e G7 në Alberta pas vetëm 24 orësh i kompromentoi pritshmëritë e mëdha të shpalluara nga z. Carney për këtë takim ndërkombëtar.

Nën presionin e industrisë së çelikut dhe aluminit, dhe në mungesë të një marrëveshjeje me SHBA-në për heqjen e tarifave, kryeministri u detyrua të pranojë realitetin dhe të shpallë masa kundërpërgjigjeje që mund të hyjnë në fuqi më 21 korrik. Kanadaja do të kufizojë gjithashtu importet e çelikut nga vende si Kina, për të mos e mbingarkuar tregun vendas dhe për të mbrojtur një industri që është gjithnjë e më e tensionuar për të ardhmen.

Drejt një recesioni?

Dhe ja ku jemi, një vit më vonë, me një ekonomi që po ecën ngadalë. Ekonomistët e bankës TD flasin për një recesion teknik, dy tremujorë radhazi me rënie, me një tkurrje të pritshme prej 2% të PBB-së në tremujorin e dytë, dhe 1% në tre muajt pasues.

“Efekti që po shkaktojnë tarifat amerikane mbi klimën e biznesit në Kanada mund të çojë në një tkurrje ekonomike në mes të vitit dhe ta çojë papunësinë në nivelin më të lartë që prej vitit 2012”, shkruanin ekonomistët e TD-së në një analizë të publikuar të martën e kaluar (17.06.).

“Megjithatë, është e vështirë të pohoet nëse recesioni po vjen”, deklaroi Jimmy Jean, kryeekonomist i Desjardins, të mërkurën (18.06.) në emisionin Zone économie të Radio-Canada. Ka shumë pasiguri. Por një gjë është e sigurt sipas tij: rritja do të jetë pothuajse zero në muajt e ardhshëm.

Nga ana tjetër, ministri i Financave të Quebec, Eric Girard, tregohet realist. “Recesioni mund të ketë nisur në Meksikë në tremujorin e parë, ndoshta në Kanada në të dytin, dhe mund të nisë në SHBA në të tretin,” u shpreh ai të enjten po në emisionin Zone économie.

Mesatarisht, tarifa efektive që SHBA-të kanë vendosur ndaj Kanadasë është vlerësuar nga TD mes 10 dhe 12%. Efekti është i pamohueshëm: eksportet kanadeze drejt SHBA-ve janë ulur me 14% në një vit.

Konsumatorët po i shtyjnë blerjet e mëdha, si shtëpi apo automjete, nga frika e humbjes së vendit të punës. Po ashtu pritet një rënie e konsiderueshme e investimeve të kompanive në makineri dhe pajisje.

Ngadalësimi i rritjes së popullsisë është një tjetër pengesë për ekonominë. Në tre muajt e parë të vitit 2025, popullsia u rrit me vetëm 20,000 vetë, rritja më e vogël që nga viti 2020. Në Quebec, popullsia madje ra me rreth 1000 vetë. Kjo e ngadalëson rritjen e PBB-së totale, por nga ana tjetër, rrit PBB-në për frymë.

Megjithatë, ulja e taksave e shpallur nga qeveria Carney mund të stimulojë disi ekonominë, ndonëse efekti mund të jetë i lehtë dhe afatshkurtër.

Investimet në mbrojtje dhe në projektet prioritare, nëse arrijnë të konkretizohen, mund ta ndihmojnë rimëkëmbjen nga viti 2026. Por kryeministri Carney ka premtuar edhe shkurtime në shpenzimet publike, gjë që mund të ngadalësojë më tej ekonominë.

Situata në SHBA do të ketë, si gjithmonë, ndikim të drejtpërdrejtë në ekonominë kanadeze. Uljet e reja të normave nga Rezerva Federale, ulja e taksave në SHBA dhe marrëveshjet tregtare të reja mund të ringjallin ekonominë amerikane në 2026, gjë që do të ndihmonte edhe Kanadanë.

Një marrëveshje mes Uashingtonit dhe Ottawa, që do të lehtësonte ose hiqte tarifat, do të kishte padyshim një ndikim pozitiv.

Një deficit prej 70 miliardë?

Në pritje të zhvillimeve, qeveria federale e Kanadasë po shkon drejt një deficiti buxhetor që mund të arrijë në 70 miliardë dollarë këtë vit, sipas drejtorit parlamentar të buxhetit, Yves Giroux, i cili raportoi para Komisionit të Financave të Senatit këtë javë.

Në një intervistë për Zone économie, ministri federal i Financave, François-Philippe Champagne, nuk pranoi ta konfirmonte këtë shifër, por pranoi se masat e fundit do ta rëndojnë më tej deficitin.

“Kemi marrë masa që kërkojnë përpjekje kolektive më të mëdha, sidomos në mbrojtje. [...] Kemi për të kompensuar kohën e humbur. Por njerëzit e kuptojnë se gjashtë javë e kanë ndryshuar botën, dhe se Kanadaja duhet tani të kujdeset për sigurinë dhe sovranitetin e vet”, deklaroi ai, duke iu referuar rikthimit të Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë.

“Ne kemi propozuar ulje taksash për 22 milionë kanadezë, kjo sigurisht ka një kosto fiskale”, shtoi ai. E njëjta gjë vlen për ndihmën ndaj blerësve të shtëpisë së parë.

Natyrisht, ngadalësimi i ekonomisë ul edhe të ardhurat shtetërore, çka ndikon drejtpërdrejt në rritjen e deficitit.

Në një shënim të publikuar të enjten, drejtori i buxhetit nuk ofroi një analizë të detajuar për shkak të vendimit të Carney që do të ndajë shpenzimet operacionale nga investimet kapitale, siç bën edhe Quebec, duke i përjashtuar investimet infrastrukturore nga llogaritë tradicionale buxhetore.

Sipas Giroux, qeveria mund të arrijë objektivat e saj për shpenzimet operacionale, edhe nëse borxhi rritet për shkak të huamarrjes për investime si blerje armësh të reja për forcat ushtarake. Por kjo do të thotë gjithashtu që qëndrueshmëria fiskale afatgjatë do të mbetet e rrezikuar.

François-Philippe Champagne konfirmoi se buxheti për vitin 2025-2026 do të paraqitet në fillim të vjeshtës, të paktën gjashtë muaj me vonesë. “Ka një devijim nga cikli normal”, tha ai. “Por synojmë të kthehemi në një kalendar të parashikueshëm, për koordinim më të mirë me provincat dhe më shumë transparencë ndaj qytetarëve.”

Pra… ulje të tjera të normave?

Në këto kushte, Banka e Kanadasë pritet të ulë sërish normën bazë të interesit deri në fund të vitit, ndoshta dy herë sipas TD-së. Norma mund të ulet nga 2,75% në 2,25%.

Edhe pse tarifa e karbonit për konsumatorët është hequr në nëntë provinca, përveç Quebec që ka ruajtur sistemin e tregtimit të emetimeve, inflacioni bazë që monitoron Banka e Kanadasë është në rritje, gjë që mund ta vështirësojë mandatin e saj.

Në afat të shkurtër, ekonomistët shqetësohen për një rritje të inflacionit. Guvernatori i Bankës së Kanadasë, Tiff Macklem, tha të mërkurën (18.06.) në një fjalim të mbajtur në Newfoundland se tarifat amerikane kanë ulur eksportet kanadeze dhe kanë ndikuar negativisht në punësim, duke ushtruar presion në ulje për inflacionin. Por rritja e çmimeve në SHBA, si pasojë e tarifave, po ndikon në rritjen e inflacionit në Kanada përmes importeve më të shtrenjta.

Pra, është shumë e vështirë të parashikohet si do të veprojë Banka e Kanadasë. Ajo mbetet e përkushtuar për të mbajtur inflacionin pranë objektivit prej 2%, por mund të detyrohet të ndërhyjë nëse ekonomia përkeqësohet më tej.

E njëjta pasiguri vlen edhe për SHBA-të. Shefi i Rezervës Federale, Jerome Powell, rriti parashikimet për inflacionin të mërkurën dhe uli ato për rritjen ekonomike. Guvernatorët e Fed nuk bien dakord për numrin e uljeve të normave të nevojshme deri në vitin 2026.

Irani dhe Izraeli: ndikim i pritshëm

Një tjetër shqetësim ekonomik është lufta midis Izraelit dhe Iranit. Një përshkallëzim i këtij konflikti mund të çojë në rritje të çmimeve të naftës dhe ta ngadalësojë edhe më shumë ekonominë botërore, tashmë të dobësuar nga lufta tregtare që po udhëheq Donald Trump.

Rreth një e treta e naftës së botës prodhohet në Lindjen e Mesme. Në ditën e parë të shkëmbimeve me raketa midis Iranit dhe Izraelit, çmimi i naftës Brent u rrit me 7%, dhe arriti një kulm prej 13% më 14 qershor.

Në pranverë, ngadalësimi i ekonomisë globale e kishte ulur çmimin e naftës në 60$ amerikanë për fuçi. Por një konflikt që redukton prodhimin mund ta ngrejë atë në nivele shumë më të larta, duke ndikuar sidomos në çmimin e karburantit.

Irani përfaqëson 4% të prodhimit global të naftës dhe 2% të eksporteve. Por nga ngushtica e Hormuzit, që ndodhet në jug të Iranit, transportohet 20% e naftës globale, rreth 21 milionë fuçi në ditë.

Nuk është në interesin e Iranit ta bllokojë këtë rrugë, por në rast të një sulmi të paprecedent nga Izraeli apo edhe SHBA-të mbi objektet energjetike iraniane, Teherani mund të reagojë me një bllokadë që do të kishte pasoja të rënda globale.

Në përfundim…

Rrallëherë kemi përjetuar një periudhë kaq të paqëndrueshme, që e bën të pamundur çdo parashikim. Paparashikueshmëria e administratës Trump po ndryshon lojën që prej fillimit të vitit dhe po e ngadalëson ekonominë.

Politikat e tij të brendshme, tarifat doganore dhe qëndrimet e paqarta për politikën e Jashtme amerikane janë faktorë destabilizues që i pamundësojnë ekonomistëve çdo lloj parashikimi normal. Duhet të përgatitemi për një verë tjetër të trazuar.

Burimi: Radio-Canada

Foto: Associated Press/Mark Schiefelbein