Na ishte një herë - Tregim nga Aida Bode

Bota ka shumë ngjarje me heronj imagjinarë dhe realë, si supermeni, supergjyshja, Herkuli, e shumë të tjerë, por ka dhe ngjarje heronjsh që për një arsye apo një tjetër mbeten të padëgjuar, të pazë dhe të panjohur. Kështu ishte superdoktori i një krahine disi të humbur në Shqipëri, që shtrihej në malet e Këlcyrës dhe Dragotit, përgjatë luginash e majash të shkruara me histori dhe jetë që ishin po ashtu të padëgjuara dhe të pazë, si jeta dhe emri i këtij djaloshi. Por, heshtja ndonëse nuk flet, nganjëherë shpërthen, dhe kështu kur fillon tregon ia nis me shprehjen “Na ishte një herë...” dhe këtu lind dhe historia e vërtetë e superdoktor Lukës, njëzet e shtatë vjeçarit, me sy gri të qelqtë dhe të etur për horizontin e maleve, me flokët e verdhë të derdhur si gabimisht nga një diell i largët, me fytyrën e rrahur nga i ftohti i marsit, me duart thellë në xhepat e një palltoje të vjetër blu të errët të venitur nga koha, me këmbët e vendosura qëndrueshëm përpara një ure të varur mbi Vjosën e egër të një dimri të braktisur, që dukej sikur harlisej mbi ujin e lumit për të gjetur diçka që kishte humbur kushedi se kur. Ndoshta gjethet e një stine të re, ndoshta dëborën e vjetër që shkrihej nën shi, ndoshta erën, ndoshta këngët e fshatarëve, apo blegërimat e deleve nëpër kodrina, dhe trokallitjet e mushkave monopateve me gurishte që ngarkonin barrën e udhëtarëve. Doktori shtrëngoi duart mbi telat anësore të urës që tundej nga fryma e lumit dhe hodhi hapin mbi dërrasën e parë të lagur dhe disi të rrudhosur nga uji. Shpresën për ta bërë urën të mos lëvizte e humbi në momentin që ndjeu gjithë trupin t’i tundej dhe këmbët të humbisnin ekuilibrin mbi dërrasën që u duk sikur lëshoi një klithmë therrëse dhe rrëshqiti pak nga telat ku ishte lidhur.

E kishte bërë shumë herë këtë rrugë, por ndjesia fillestare e shtrëngimit të telave ishte gjithnjë si herën e parë, pak dridhje e brendshme që shkonte deri në majat e gishtave, pak djersë në pëllëmbët e ftohta të duarve, dhe pak rritje e të rrahurave të zemrës, por që ai kishte mësuar t’i kontrollonte dhe të rifitonte balancën menjëherë. Ura ishte e vjetër, me një histori ndërtimi të panjohur, pasi askush nuk e dinte kur ishte vendosur, por të gjithë e dinin kur ishte hera e fundit që një dërrasë kishte rënë dhe ishte ndërruar, një tel ishte këputur dhe ishte shtuar, dhe kështu jeta e kësaj ure, si dhe shumë urave të tjera të tilla që lidhnin disa fshatra të thella, ishte një sërë rregullimesh që i kishin bërë të përjetshme.

Tek u bë gati të hidhte përsëri këmbën, një fshatar nga ana tjetër e urës vuri dorën në gojë si të vinte një artopalant dhe i thirri,

-Doktor, ki mendjen se dy dërrasa mungojnë në mes dhe një, këtu afër fundit.

Ndaloi për një moment dhe priti miratimin e mjekut, i cili i bëri shenjë me dorë që e kuptoi dhe fshatari vazhdoi.

-Era ka këputur dhe ca tela. Ana e majtë nuk është stabël.

Luka e njohu zërin e vrazhdë të fshatarit, tek i cili dhe po shkonte, dhe iu përgjigj:

-Faleminderit Odhise. Mos ki merak, ja po vij.

Dhe duke u kapur me forcë e duke mbajtur drejtimin me atë të lëvizjes së urës nga era, vazhdoi dërrasë mbi dërrasë derisa arriti në vendin ku Odhiseja i tha që mungonin dy dërrasa dhe që tashmë ishin bërë tre, ndonëse e treta ishte akoma aty, por ishte e pasigurt, pasi kishte dalë nga njëra anë ku mbahej dhe me siguri era do ta hiqte shpejt. Vuri këmbën në anë të bordurës që qendronte e varur dhe mbante dërrasat, dhe u shkëput duke vazhduar të qëndronte nga ana që shkonte në drejtimin e erës. Pasi bëri dy si zvarritje anësore hodhi përsëri këmbën në dërrasën e sigurt dhe u kap dhe një herë me të dyja duart. Kur u afrua në fund, Odhiseja i dha dorën që ta tërhiqte dhe të kërcente mbi hapësirën bosh ku mungonte dërrasa e fundit, por Luka vuri këmbën përsëri në anë dhe kaloi në anën tjetër pa u hedhur.

-Më fal, o doktor, - tha Odhiseja me një dorë mbi kokë duke rregulluar një kapele të vjetër gri që ishte lagur e dukej më shumë si pjesë e flokëve, dhe me dorën tjetër të zgjatur për të përshëndetur mjekun e ri.

-Ç’është kjo “më fal” o Odhise, unë për këtë punë kam ardhur dhe uroj të venë mirë gjërat, pa le të tjerat, - u përgjigj Luka duke ia marrë dorën dhe duke i hedhur dorën tjetër mbi shpatulla dhe duke i rënë lehtë mbi kurriz.

Odhiseja, një burrë rreth të dyzetave, me fytyrë të rrudhur, të zeshkët dhe të thatë që ia fshihte moshën e re dhe e bënte të dukej të paktën në mes të pesëdhjetave, nofullgjerë, me kokën që dukej si e shtypur poshtë kapeles nga anët e së cilës dilnin fije flokësh të lagur, trupvogël por i fortë në qëndrimin e tij, buzëqeshi lehtë dhe uli sytë që u duk sikur i kishte me lot.

-Doktor, tre ditë që djalin nuk e kam mirë. Po hajde se po filloi më shumë shi, do të bëhet më shumë baltë rrugës.

Vazhduan të dy krah më krah dhe Luka duke parë shqetësimin e Odhisesë e pyeti për punën.

-Eh, mire, - tha Odhiseja shkurt, por me një zgjatje të zërit sikur kishte pasiguri të thoshte më tepër.

Luka nuk e shtyu biseden pasi e njihte mirë jetën e vështirë të fshatarëve të këtyre anëve, që për çdo nevojë u duhej të kalonin atë urë të rrënuar, por të pa rrëzuar.

Dhe tek ecnin krah më krah Odhiseja i ofroi një cigare.

-Më ka hyrë uji në palcë. Dhe cigarja është lagur, - tha me një buzëqeshje të vrarë dhe duke ndaluar, me dorën në xhepin e brendshëm të xhaketës nxorri një shkrepse. Mblodhi duart bashkë për t’u mbrojtur nga era dhe nga shiu dhe duke mbajtur kutinë me qoshen e pëllëmbës, me dy gishtat e dorës tjetër rrëshqiti shkrepsen që u ndez e ia afroi flakën Lukës.

Vazhduan të ecnin duke lënë lumin prapa dhe duke u futur në grykën e një mali që dukej sikur ngrihej drejt një qielli të huaj, të zymtë e të rronitur nga një shi që kullonte pa qëllim e pa shpresë, që i bindej rregullit të natyrës për të lagur, por që në të vërtetë mbyste dhe kalbte.

Ecën kështu rreth një orë, duke shkëmbyer pak fjalë që thyenin tingullin e brishtë të pikave të shiut dhe duke thithur cigaret që krijonin të vetmin ndriçim në atë ajër të grinjtë.

Kur arritën në shtëpi, gjetën gruan e Odhisesë tek dera duke pritur me një vështrim të shqetësuar dhe të etur për ndihmë.

-Ah, doktor, erdhe. Faleminderit shumë! - thirri Maria dhe iu afrua doktorit të ri duke i zgjatur dorën.

Luka e përshëndeti dhe e ndoqi në oborrin e brendshëm të shtëpisë. Çdo gjë dukej e rregulluar dhe pastruar me kujdes deri në detajin më të vogël, që nga veglat e kopshtit dhe fshesa e oborrit e vendosur në qoshe e që dukej si një roje e rendit. Ai hyri pas Maries duke vënë re shtëpinë e vogël që hapej nga një korridor i ngushtë me tre dyer në anë, dy nga njëra e një nga tjetra, drejt një dhome ku ishin Dhorka, mamaja e Odhisesë duke mbajtur në dorë një foshnje 9-muajshe që belbëzonte dhe qeshte me përkëdhelitë e gjyshes, Stavri, babai, me një llullë në gojë që bënte tym dhe kishte veshur dhomën me një vello të hollë të bardhë dhe Miltoja, djali shtatë vjeçar i shtrirë në krevat, që tek dëgjoi zërin e të atit u ngrit pak mbi jastëk dhe buzëqeshi. Dhoma ishte e mbushur me ndriçimin e vrazhdë që hynte nga dritarja. Luka përshëndeti gjyshërit dhe i pëshpëriti diçka Stavrit në vesh, i cili e pa me dashuri, i ra në shpatull dhe u ngrit e doli nga dhoma.

Luka u afrua tek djaloshi, e përkëdheli në flokë dhe i tha, - Milto, ku je, o trim?

Djalit i rrodhi një lot nga syri, por buzëqeshi lehtë dhe me rënkim tha: -Këtu.

Maria me padurimin e nënës i rrëfeu me një zë të dëshpëruar:

-Doktor, filloi tre ditë më parë me të vjella. U duk sikur kaloi ditën e dytë, por mbasdite i hipi temperaturë dhe volli përsëri. Sot s’ka ngrënë gjithë ditën dhe ka qënë përsëri me të vjella dhe me temperaturë. I kam vënë brumë me uthull në këmbë dhe patate në ballë, por temperatura nuk i bie dhe nuk e qetësoj dot djalin.

-Mos ki merak, Marie, - i tha dhe u drejtua nga djali.

-Ku do t’ia dish ti nga këto. Po barku të ka dhembur?

-Po, - tha ai duke e parë Lukën në sy gjithë gëzim.

-Të të kontrolloj ca unë që të shikojmë pse të dhemb?

-Po.

-Ngrije bluzën, ngriji dhe gjunjkat dhe të të shikoj ca barkun.

Djali bëri siç i tha doktori dhe për një moment u duk sikur ndaloi frymëmarrjen. Luka i ledhatoi flokët e kafenjtë që i ishin shpupuritur nga përpëlitjet në shtrat dhe i tha: -Mos ki frikë, ti je trim. E ndërsa i tha kështu, me një dorë tërhoqi bluzën më lart për të parë dhe stomakun dhe me dorën tjetër filloi të kontrollonte e të ushtronte presion. Djalit iu drodhën këmbët e u mblodh në dhimbje.

Luka ndaloi kontrollin e u kthye nga e ema.

-Marie, duhet ta marr në spital. Ambulanca më pret në rruga.

-Po si ta marrësh në këtë kohë e në këto rrugë, doktor? - pëshpëriti me dëshpërim Maria.

-Ura do dy tre ditë të rregullohet, - tha me gjysmë zëri Odhiseja.

-Odhise, djalin do ta marr unë. Ti dhe Maria hajdeni pas meje, - dhe iu kthye Maries. -Mos ki merak. Djali do të bëhet mirë, por duhet të nisem sa më parë.

Maria kuptoi urgjencën dhe fytyra iu zverdh. Luka tek pa instiktin e nënës që po ngrihej e mund të trembte dhe vogëlushin, për t’ia hequr vëmendjen i tha duke u kthyer nga foshnja që po qeshte me të gjyshen: -Po ky i vogli si e ka emrin?

Maria u drejtua dhe ajo për nga foshnja dhe tha me zërin që ndryshoi ngjyrë: -Ah, e kemi çupë. Ka emrin e nënës prandaj po qeshin.

-Po tamam Dhorkë e vogël qenka dhe kjo. Nuk i ka lënë gjë të gjyshes, - tha Luka dhe përsëri ndërroi bisedën por këtë herë duke iu drejtuar Dhorkës: -Ma vish Milton, e ta marr.

Gjyshja ia dha foshnjën Maries e u afrua tek nipi e me përkëdheli e lëvizi lehtë, ia uli bluzën që ishte akoma e ngritur, e mori në duart e forta dhe e ngriti në këmbë. Fytyra e djalit ishte e zbehtë dhe buza i dridhej.

Ndërsa gratë merreshin me fëmijët, Luka u kthye nga Odhiseja dhe i tha: -Po marr djalin e po nisem. Ti me Marien, bëhuni gati, merrni ndonjë ushqim dhe ndërresa për djalin e sillini me vete. Hajdeni direkt në spital dhe përgatituni të qëndroni dy ditë. Keni ku të rrini?

-Do bëjmë si të bëjmë doktor. Ç’ka djali?

Odhiseja u duk sikur më në fund tha fjalët që kishte dashur të thoshte që në momentin që u takua me Lukën tek ura.

-Apandesit, - ia ktheu thatë. E vetmja mënyrë për të evituar emocionet dhe reagimet.

Në këtë moment, Dhorka erdhi me djalin dhe qëndruan të dy para Lukës.

-Ja trimi, doktor. Na i sill shëndoshë e mire, - tha gjyshja me shpresë e me urim.

Luka përqafoi gjyshen dhe e ngriti djalin në krahë duke thënë: -E po Milto, do shkojmë të shërohemi kështu?

Djali futi kokën në qafën e Lukës dhe i tha me dhimbje: -Po.

Luka u kthye nga prindërit dhe vuri re Marien që po bëhej gati t’i jepte foshnjën së vjehrrës.

-Marie dhe Stavri, siç thashë, bëhuni gati dhe shihemi në spital, - dhe u drejtua për nga dera. Tek doli në korridor u shkëmbye me Stavrin që kishte shuajtur llullën e po kthehej brenda dhe i tha me zë të ulët: -Domethënë doktor, nuk duhet brenda duhani?

Luka qeshi lehtë dhe iu përgjigj: -Jo, Stavri, se nuk u bën mirë fëmijëve, -dhe me djalin në krahë, i dha dorën për ta përshëndetur.

-Kima kujdes Milton, - tha Stavri, dhe uli kokën duke u larguar.

-Pa merak, - tha Luka duke shtrënguar përsëri Milton që i dridhej në krahë dhe doli në oborr. E duke nxituar hapat, e ngriti djalin më lart në gjoks dhe ktheu dorën të shikonte orën. Ishte tre e gjysmë. Në mendjen e tij kaloi vetëm llogaria e kohës që nga shtëpia tek ura, nga ura tek rruga e nga rruga në spital. Djali duhej të ishte në tavolinën e operacionit në një orë e gjysmë.

Shiu ishte dendësuar dhe nuk ishte më si më parë, i butë dhe i hollë, por më i rëndë, më i dëshpëruar dhe më i zymtë. Luka u kthye prapa dhe thirri nga dera e jashtme: -Marie, me sill dhe një kuvertë, - por, pa mbaruar fjalën, Maria u shfaq duke rendur me një kuvertë dhe ia hodhi krahëve të voglit.

-Mos ki merak, Marie. Shko bëju gati, - i tha duke rregulluar kuvertën mbi djalin që të mos lagej dhe u kthye për të rifilluar rrugën e kthimit.

Kishte shumë pak kohë që të arrinte në spital përpara se gjendja e djalit të bëhej e pakthyeshme dhe në moment iu duk sikur një stuhi po turrej drejt jetës së këtij vogëlushi, që ndonëse në dhimbje, nuk bënte zë dhe nuk ankohej.

Çfarë mund të bënte ky mjek i ri, dhe vetë një djalosh, për këtë fëmijë të vogël? Asgjë, përveçse të rendte, të ngjitte male dhe të zbriste në lugina, të kalonte një urë gjysmake dhe të prishur, e të shkonte në spital, përpara se infeksioni të përhapej e të shkaktonte ... këtu nuk mendonte më, por nxitonte hapat. E ndërsa ecte dhe rendte, dukej që nuk i bënte përshtypje që dimri kishte humbur ngjyrat në shiun e zbehtë, kishte humbur çdo relief të shkëmbinjve në mjegullën e reve të ulta dhe kishte humbur aromën e pishave dhe zhurmën e Vjosës në të ftohtin e këtij marsi që dukej sikur ishte penduar për ekzistencën e vet dhe në atë pendesë do të merrte gjithë ç’të mundej.

Një moment Miltoja rënkoi dhe fryma e nxehtë i ngrohu qafën.

-Hajde, Milto, forca. Dhe pak dhe arrijmë tek ambulanca dhe do të bëjmë shëtitje me makinë, - i foli duke e përkëdhelur në kurriz. Kuverta ishte lagur dhe po rëndohej nga shiu.

-Xhiro me makinë? - tha Miltoja me një zë sa të venitur aq dhe të gëzuar.

-Po, dhe po të duash do t’i them shoferit t’i biesh buries. Si thua?

-Mirë, - tha djali, por zëri i mbaroi me rënkim.

Arritën te ura. Luka ngriti dorën dhe pa orën. Ishte katër. Ndjeu shpresën t’i ngrihej në gjoks dhe të mbështillte Milton e vogël që tashmë nuk kontrollonte dot rënkimet. E përkëdheli, rregulloi përsëri kuvertën që kishte rënë pak nga supet e djalit, dhe e mbështolli duke futur cepat poshtë këmbëve.

Qëndroi një moment dhe pa me kujdes si do të mbahej dhe si do të kalonte në vendet ku nuk kishte ku të shkelte. Hapi i parë do të duhej i gjatë, por duhej të mbahej fort në telin anësor, që të mos tundej shumë ura e të mos shkaktonte ndonjë rrëzim tjetër të dërrasave. Por shqëtësimi i tij ishte si do të kalonte vendin në mes ku mungonin dy dërrasa dhe që gjasa më e madhe ishte të mungonin tre. Vuri dorën në anë të urës, me tjetrën shtrëngoi fort Milton dhe zgjati këmbën duke u tërhequr e duke u mbëshetur mbi krahun e dorës që kishte kapur telin. Ura u tund, por jo shumë dhe jo vetëm, por u duk sikur era që ishte bërë më e fortë i dha ekuilibrin që kishte nevojë. Miltoja një moment gromësiu dhe bashkë me gromësimën doli dhe pak lëng.

-Më fal xhaxhi, - tha djaloshi.

-Bravo, Milto, - ia ktheu. -Ajo duhet dhe ajo të bën mirë.

Djali qeshi dhe futi përsëri kokën në qafën e doktorit.

Luka qëndroi në anën e urës që qëndronte më e sigurt nga era dhe nxitoi hapat duke parë me kujdes derisa u afrua në mes dhe pa që derrasa e tretë nuk ishte rrëzuar akoma. Ana që ishte akoma në vend ishte pikërisht ana që shtynte era por ndërsa pa si qëndronte era ndryshoi drejtim. Luka shkëputi dorën dhe u hodh menjëherë nga ana tjetër duke u kthyer me kurriz që të mbahej me dorën e lirë duke mbajtur djalin me të njëjtën dorë. Një kërcitje e lehtë dhe u ndje një pëshpërimë më e fortë. Ra dhe dërrasa e tretë. Boshi i urës, ndonëse kishte qënë praktikisht aq i madh, tani që ra dhe dërrasa tjetër, u duk dhe më i tmerrshëm. Miltoja që kishte kokën në qafën e Lukës vuri re nga kurrizi si binte poshte në këtë hapësirë në dukje të vogël, një shi i bindur që më pas hapej në një vakum të madh gryke mali dhe binte mbi një Vjosë të pangopur e që shkumëzonte erë dhe tërbim.

-Do kthehesh prapa, xhaxhi? - pyeti Miltoja me sytë mbi dërrasat që mungonin.

Luka priti një moment, u mbështet në anë dhe ndërroi duart. U kthye në drejtimin nga po shkonte, kapi telin anësor dhe në të njëjtën kohë me dorën tjetër rregulloi Milton mbi kraharor dhe e shtrëngoi.

-Po jo, de, thamë që do bëjmë xhiro me ambulance, - iu përgjigj vogëlushit dhe në të njëjtën kohë zgjati kokën për të parë orën. Ishte katër e një çerek. Po vonohej. U kthye me fytyrë nga teli ku po mbahej por pa mbështetur kurrizin e djalit dhe duke u mbajtur fort me djalin në krahë, vuri të dyja këmbët në telin e poshtëm anësor dhe filloi të rrëshqiste anash me kujdesin më të madh që mundej. Duke ndalur frymën e duke vënë re dhe drejtimin e erës që dukej sikur po e ndihmonte, kaloi tek pjesa ku mungonin dërrasat dhe zgjati këmbën dhe u afrua në vendin ku fillonin dërrasat solide. Arriti të vendoste të dyja këmbët në anën e sigurt dhe hoqi një këmbë nga teli anësor për të ndjerë dërrasën por ajo lëvizi pak. Vazhdoi të rrëshqiste në anë derisa u afrua tek dërrasa tjetër, dhe e provoi dhe atë. Ndjeu balancë dhe hoqi këmbët nga ana dhe i vendosi në qëndër. Kishin kaluar vetëm dy minuta.

Era ndërroi përsëri drejtim por Luka vazhdoi të mbante dorën në ana që tundej dhe hodhi këmbët me hapa të gjerë për të mbajtur ekuilibrin. Një hap, një dërrasë, derisa më në fund arriti në anën tjetër. Kthehu kokën prapa dhe iu duk sikur ura ishte e qetë dhe nuk kishte më as erë, as shi dhe as ulërimë Vjose.

Me djalin në krahë, vazhdoi të rendtte dhe nxitonte derisa arriti tek rruga kryesore ku e priste ambulanca. Shoferi nuk ishte në makinë, por po priste në një kafene aty afër. Luka shkoi për ta thirrur, por tek afrohej, shoferi doli dhe nxitoi drejt tij.

-Erdha doktor. Të pashë nga dritarja. Gati jam të nisemi.

-Hajde Ali, se këtë djalkën do ta marrim përpara t’i bëjmë një xhiro.

Miltoja ngriti kokën dhe u kthye për nga shoferi. Fytyra e vogëlushit ishte e kuqe dhe e verdhë.

-Oh, po ne do bëjmë jo xhiro, po do bëjmë garë! - tha shoferi që kuptoi urgjencën.

Dhe duke hyrë në makinë i tha Lukës: -Doktor, të morën nga Korça. Gruas i kishin filluar dhimbjet e lindjes.

Por këtu heshtja heshti përsëri për të pritur shërimin e një vogëlushi, për t’i dhënë forcë një mjeku të shërbente dhe shpresë një babai që së shpejti do t’i vinte në jetë fëmija i tretë.

Shënim: Kjo ngjarje është bazuar në përkushtimin dhe ndodhitë e vërteta të doktor Llambro Karanxhës në vitet 72-75 në rrethin e Përmetit. Situata të kësaj natyre ishin të shpeshta dhe shumë herë ai kishte marrë në krahët e tij pacientët e vegjël në gjendje urgjente dhe kishte kaluar këto ura të rrezikshme dhe të pasigurta, për t’i sjellë në rrugën kryesore ku ambulanca priste dhe i shpinte në spital.

© Aida Bode - SHBA 16 shtator, 2024