Krijimtari

Bermuda, ku humbi 'Ajo'?-nga Faruk Myrtaj

Tregim

Deri atë mbrëmje Ajo ishte thjesht njëra nga Ne. 
Shumë-shumë mezi mund të vërehej nja dy-tri gishtërinjë më e gjatë, pasi kështu e rrëfenin këmbët, ajo pjesë e gjunjëve që zbuloheshin prej dallgëve të fustanit që pat veshur asaj mbrëmjeje të pafajme pranverore. Tërë kjo mbresë mbeti për shkak të çfarë ndodhi teksa ajo, Frida, u pa për herë të fundit përmes “Bermudës” së qytetit tonë të vogël.

Shpresoj të mos e teproj, teksa ofroj një skicë të lehtë të qytetit. Jo thjesht si vendngjarje (kanë qenë e mbeten pothuaj të paraëndësishme për mua veshjet apo mjediset e njerëzve si personazhe), por ngaqë veçanërisht aty, në një arenë të tillë, ka më shumë të ngjarë të ndodhin pikërisht këto gjëra. Qyteti ndodhet midis tri kodrash. Në njerën prej tyre ngrihet spitali dhe materniteti, në tjetrën kisha dhe xhamia, teksa në të tretën janë vendosur burgu dhe varrezat. Tërë banorëve, për të ngjitur njerën nga të tri kodrat dhe për të arritur në shtëpitë e tyre në zonën e ulët, u duhet të zbresin e të kalojnë në shëtitoren e vetme, që e mban për pak frymën në qendër të qytetit. Nuk mund të dalësh e të nisesh për diku dhe të kthehesh, pa kaluar në sheshin aty, i vetmi në qytet. 
Të gjitha dritaret e ndërtesave dhe zyrave përqark sheshit sikur rrijnë e përgjojnë vendin ku takohen tri rrugët që ngjiten e zbresin nga tri kodrat, me rrugën e madhe, të vetmen që vjen prej jashtë qytetit. Në të gjitha orët e ditës dhe natës shkallët e jashtme të atyre pak pallateve, dyqaneve, njësive tregëtare, këpucarisë, berberhanes, orëndreqësit, bulmetores, bankës së kursimeve, magazinës ushqimore, postë-telegraf-telefonit, dentistit, zyrës së të plotëfuqishmit dhe banjave publike që zbresin për tek përroi që rrjedh nën qytet, janë plot me njerëz. Ata ulen diku aty dhe rrijnë e vështrojnë gjithçka që lëviz nëpër qytet dhe vjen e shfaqet për pak pikërisht aty. 
Të sapofejuarit, ata që martohen a divorcohen, ata që shkojnë tek zyra e të plotëfuqishmit e radhës, që relaksohen më pastaj në burg, ata që barten për në spital pastaj për në varreza, të gjithëve pra, edhe turma që drejtohet të djelave për te fusha e futbollit ku luan skuadra amatore gjithnjë në kategorinë e tretë, u duhet të shfaqen në këtë shesh. Për të shkuar në punë e për t’u kthyer, duhet të kalosh aty, dhe autobuzi i vetëm, që vjen një herë në javë nga qyteti më i madh i afërm dhe një herë në muaj nga kryeqyteti, aty ndalet. Pasi presin e përcjellin të ardhurit, miqtë e vizitorët, vendasit e ngeshëm ngjiten përsëri tek shkallët e magazinave qendrore dhe tavolinat e klubeve dhe bëjnë sehir njeri-tjetrin në përditshmërinë e tyre.
Për ne, femrat e këtij qyteti, shëtitorja dhe vetë sheshi nuk është veçse një pasqyrë ku ne vështrojmë veten me syrin e të tjerëve. Nuk e kemi lehtë përmes kësaj ngushtice, këtij kryqëzimi, kryqëzate a vend-kurthi që na sjellë ndërmend Bermudën e mistereve...
Pikërisht në këtë qerthull u shfaq për herë të fundit Frida, Ajo...

Ajo doli në rrugën pranë shtëpisë së saj pak pasi kishte rënë muzgu. 
Ishte ajo që dinim, po ai trup që kishim parë Ne, shoqet e saj, stolisur me një fustan pranveror të lehtë, të cilin nuk se e vishte për të parën herë. Ndërkohë e dinim, të gjitha, se asaj mbrëmjeje s’mund të mos e kishte shkurtuar dy-tri gishtrinj. Mbase dy gishtat më pak të fustanit ia shfaqën dy gishtërinj më të gjata këmbët dhe bëri që Ajo të mbetej në përfytyrim më e gjatë se Ne të Tjerat. 
Dukej e qetë në veprimin e saj. Shkurtimi i fustanit posaçërisht për atë mbrëmje dhe dalja në rrugë, vuri në dukje edhe njerën nga të veçantat e trupit të saj, gjunjët e rrumbullaktë. Gjunjë si të të tjerave ishin, ashtu si mermeri që thuhej se da Vinçi e kishte përdorur edhe për Jezusin edhe për Pilatin, të dyja kryevepra të tij. Ashtu si në librat e shenjtë, as ne nuk e dinim se do ishte Nata e Fundit, s’dinim gjë ç’do ndodhte. As ajo s’besoj se e dinte. I vetmi shkak që e ndjemë kur ajo doli nga shtëpia e saj, e vetmja arsye të besonim se asaj mbrëmje do dilte me fustanin dy-gishta-shkurtuar, ishte se secila prej nesh, si në tërë ditët e tjera, provoi të përgjërohej t’ja mbushte mendjen vetes për të bërë të njëjtin veprim si të sajin. Çdonjera prej femrave në qytet do ta dëshironte këtë. Por veç ajo guxoi.

Mbase kjo pafuqi jona, kujdesi ynë për të mos rrezikuar, bindja e shfaqur si urtësi e mirësjellje, e shtyu Fridën drejt atij veprimi të guximshëm që fillimisht mund të dukej thjesht një sfidë krenarie a gjest kryeneç. Në të vërtetë, shkurtimi me dy tri gishtrinj i fustanit, po të krahasohet me minifundet e sotme, me fundet deri në ije të çarë, deri me zbulimin e kërthizës, për të mos shkuar te pothuaj-nudot, ishte një ndryshim fare i vogël, gjest aq i papërfillshëm sa tani, vite më vonë nga ajo mbrëmje, tingëllon diçka për të qeshur. Atëherë, në kohën e Saj..., ishte tjetër.

Edhe unë, si gjithë shoqet e shkollës, kisha vënë re bukurimin e fytyrës së Fridës. Një përskuqje e prilltë i binte në fytyrë, i kullonte më pas në rrëpirat tëposhtë qafës, në vijën midis gjoksit, e më poshtë akoma në ijet, për t’u shfaqur në pulpat e kolme pa tepri të këmbëve. Mbase kjo bëri që tërë femrat e qytetit të parandjejnë se diçka mund të ndodhte asaj mbrëmjeje. Dhe, ku tjetër veçse në sheshin qendror? Edhe të papriturat e qyteteve të vogla, po aq vështirë parashikohen, edhe kur s’janë si ato në qytetet e mëdha, tajfune që vijnë prej shtresave të ngrohura ndryshëm, hurrikane prej tërmeteve në shtratin e oqeaneve. Vërtetë që e merrnim me mend të gjitha, por Frida ishte e vetme asaj mbrëmje...

Ajo doli në rrugicën që niste prej portës së oborrit të shtëpisë së vetë dhe zbriti për nga qendra. Të gjithë e dinë Trekëndëshin e Bermudës, kështu thuhet, por kur duket se u vjen ora, barkat e anijet e avionët nisen pothuaj symbyllur për atje. Si të ma pëshpëriste ëngjëlli im, unë i shkova pas, me të njëjtin hap, me të njëjtën qetësi e mënyrë të mbajtjes ulur të kokës, por pa shprehur asgjë të veçantë. Se, vërtetë që s’kisha të bëja fare me të. Pata veshur rrobat e përditshme, për të cilat nuk kishin vërejtje as prindërit, as drejtoria e shkollës dhe, ta merr mendja, s’mbaja asnjë përgjegjësi për ç’kishte ndryshuar në veshjen e saj. Të gjitha Ne, kishte kohë kjo, mezi i bënim ballë joshjes, por – siç edhe më pas u tha, nuk ishte Frida që harxhonte më shumë kohë përpara pasqyrës. Por, deri kohë më pas, nuk u pranua hapur se të gjitha Ne e prisnim një veprim të fundit, shkurtimin edhe-sado-pak të fustaneve apo fundeve tonë. Në mos atë mbrëmje, do të ndodhte një ditë a një javë a një muaj më pas, por s’mund të mos ndodhte. Në mos Frida, një tjetër prej nesh, vajzave të tjera të qytetit, dikush do dilte nga oborri me fundin shkurtuar. Krejt instinktivisht, ndjemë se ishte Ajo. Naivitet të pyesësh se si, lajmi u shpërnda rrufeshëm pa ndodhur...

Ajo nuk e pa të udhës të ushtronte vëmendje se ç’njerëz ndodheshin në rrugicë atë orë. Edhe unë, që ecja pas saj, për të, isha shndërruar në njeri të padukshëm. Mbase thjesht për arsyen, përmendur më sipër: secila prej nesh do dëshironte të ishte në vendin e Saj.

Syri ma qartësoi konturin e trupit që sfidonte atë mbrëmje dhe pas pak fitova qetësinë e mjaftueshme për të vënë re se ç’kishte ndryshuar realisht në veshjen e saj. Sikur më erdhën në ndihmë edhe duart e saj që herë pas here shkonin atje poshtë tek këmbët, ku ishin zbuluar paksa gjunjtë. A thua donte të bindej se vërtetë e kishte shkurtuar rroben? Vuante endè mëdyshjen e vazhdimit të shëtitjes vetmitare deri në qendër? Apo bluante më tej dilemën e kthimit menjëherë në shtëpi, qysh në rrugicën më të parë? 
Në mënyrën si hidhte hapin, megjithatë, ndjehej vendosmëria. Deri në lëvizjet më të vogla. Me një gëzim trishtak, u sigurova se s’kishte ndërmend të kthehej, ndonëse kurrë s’e kisha menduar të keqen që mund t’i ndodhte. Në fund të fundit, ajo ishte dy-tri gishtrinj më e gjatë se secila prej nesh. Shkurtimi që solli këtë diferencë, dy tri gishtrinjë, i fustanit të saj, vetëm se i qartësonte këto raporte.

Ndryshimi në veshje u vu re nga më i pari që rastisi të gjendej në rrugicën pranë shtëpisë së saj. Me shpejtësi të papërfytyrueshme, e morën vesh gjithë ata që u gjendën jashtë atë orë. Ajo vetë u bë më e shkathët, më e gjallë, kur vuri re tërheqjen e vëmendjes tek tërë të tjerët. M’u duk sikur mezi kishte pritur vënien në funksion të këtyre enëve komunikuese. Gjithnjë e më e vendosur vazhdoi të ecte përgjatë rrugicës, që sigurisht nxirrte në rrugën kryesore. Gjithçka frymore ishte kthyer me vështrim nga ajo. Tërë ai ngulim njerëzor i asaj mbrëmje më shtyu të besoj se qyteti ishte populluar jo me njerëz, por me lule dielli. Të gjithë zhvendoseshim e rrotulloheshim me vështrimin nga Ajo. Pa bërë fjalë se ishte punë rrezatimesh, energjie a drite.
Nuk di pse, ndjeja dëshirën e papërballueshme, tmerrësisht të paevitueshme, për t’u gjendur atje ku do duhej të isha si dëshmitare. Atje ku ishte dhe ku pas pak do të ishte Ajo. Nxitoja, dredhoja rrugicave, kapërceja muret, për ta kundruar nga pika të ndryshme. Herë përpara, herë diku pas saj. S’guxoja t’i isha shumë afër. S’mund të mos e dëshmoj edhe këtë drojtje e frikë për keqkuptim. Nuk isha unë që e pëshpërita dhe bëra lajm zbulimin me dy gishtrinjë të gjunjëve të saj. Kush e di me ç’lloj krahësh, fërfërima e fustanit të saj fluturoi e mbërriti edhe te ata që ishin ulur tek shkallët, disa minuta më përpara se Ajo të arrinte në Shesh. Më besoni për këtë. Dëshmoj se as atëherë as sot nuk më thirrri kush për të dëshmuar. Kërkoj të rrëfehem vetë. Për veten. Për shpirtin tim. Ndaj, mos prisni të dëshmoj atë që s’ka ndodhur. Ne, të gjithë, nxitonim të gjendeshim atje, në qerthullin e Bermudës.

Njerëzit, ndenjur shkallëve, prisnin që diçka të shfaqej aty, në syrin e Bermudës. Midis atyre që bënin sehir spikaste e qeshura e Lulëzimes, së organizatës qeveritare të gruas. Kukurisja e saj m’u duk si e pulave që gjejnë rast të trimërohen në sy të gjelave, kur ata nuk guxojnë të bëjnë gjelin për to. Pashë edhe Petrin, postierin e urtë, më të pafjalin e qytetit, edhe ato minuta me fytyrë pa shprehje. Mbase prandaj dukej se kishte vite të tëra që nuk prekej nga gëzimet e as nga hidhërimet e telegrameve që shpërndante. Tek shkallët e berberhanes u pa edhe e para femër berbere. Olja do të kishte pasur qejf të merrej me mjekrën e ndonjë burri dhe, kur në shesh u ndje frymëmarrja e nxituar e sehirxhinjve, tërë klientët e berberhanes, edhe ata me mjekër ende me shkumë, apo gjysmë të rruar, dolën tek shkallët, Olja, edhe ajo, u bashkua me ta. Tek stoli përbri Arkës së Kursimeve ku qytetarët paguanin faturat për llampën e ndriçimit dhe çezmën e vetme të ujit diku afër qendrës, rrinte Aladini, korrieri i Të Plotëfuqishmit. Thuhej se para disa vitesh, Aladini shkoi për te pallati ku banonte, trokiti tek dera e vet si në shtëpinë e një të panjohuri, ia dorëzoi fletë-arrestin të birit atij vet, dhe u kthye përsëri tek kolibja para zyrës së Të Plotëfuqishmit, i gatshëm për të shpërndarë zarfa të tjerë.

Ajo, pa u nxituar, po zhvendosej për atje ku e prisnin. Unë vazhdoja ta ndiqja. Në sigurinë e hapit të saj m’u duk se shprehej kënaqësia që rruga kalonte pikërisht atje, në qendër. Kur po i afrohej frymëmarrjeve të shpeshtuara që e prisnin, vura re se Ajo preku edhe një herë fundin e fustanit. Për t’u bindur se ende mbetej dy-gisht-shkurtuar, apo nëse ia vlente ta çonte punën e nisur deri në fund? Vendosmëria e gjestit u përcoll rrugicave e rrugëve, tek vështrimet në ankth të vajzave dhe grave pas perdeve të dritareve. Besoja se Ajo e dinte me mijëpërqind përgjimin e ankthët të të Tjerave pas perdeve. Nuk kishte si shpjegohej ndryshe që, përpara se të arrinte për në qendër, Ajo nuk harroi të shkelte çdonjerën prej rrugëve të qytetit. Për ta bërë këtë iu desh të kalonte disa herë në qendër, për t’i ngjitur, e pastaj për t’i zbritur, të tria rrugët që çonin në të Tri Kodrat si reliev i qytetit. Unë e ndiqja papushim. Si në një fushë të elektrizuar, pa shfaqur ngarkesë.

Isha e sigurt, si tërë gratë e gocat e qytetit, se Ajo nuk e kishte prerë fundin e fustanit. Vetëm sa e kishte kthyer palë, dhe pastaj hekurosur. Sido të shkonte puna, mund t’i duhej ta zgjaste përsëri. Kështu guxonim ne, femrat e asaj-kohe. Përgjysëm. Përveç Asaj...

E la për herë të tretë qendrën e qytetit, teksa në ajër ndjehej një si kundërmim qerpikësh, vetullash të djegura, vështrimesh që e bënin sehir. Bëri për nga rruga që çonte në spital, vetëm një rrugë më shumë e ndante fitoren nga humbja, pasi kishte ngjitur rrugën që çonte në burg dhe në varreza, pastaj edhe atë që shpinte për tek kisha dhe xhamia, i zbriti të dyja, dhe pikërisht teksa ngjitej kodrës së tretë, edhe Frida, turbulluar si unë dhe femrat e tjera të qytetit, u kujtua se pranë spitalit ndodhej edhe materniteti. U kthye në të kundërt, me vërtik. Shkelja pikërisht në atë rrugë motivonte pafalshëm fustanin shkurtuar mbi gju. 
“Veç tani mos u kthe!”, doja t’i bërtisja. “Të kthehesh tani, është si të jesh e penduara e kësaj mbrëmjeje...”
Si të më kishte dëgjuar, ose sikur unë të kisha artikuluar ndjesinë a mëdyshjen e saj, vazhdoi të ecte, për t’u shfaqur përsëri në qendër. Bermudës sigurisht nuk do t’i ikte. Nuk mund t’i shmangej. Për Bermudën kishte dalë asaj mbrëmjeje. Dhe ne, për atë e prisnim?
Dukej ca e lodhur, por jo e dëshpëruar. E nxitoi hapin, që sikur po gjëmonte. Më duhej t’i mbyllja veshët, pastaj m’u bë se duhej t’i mbyllja edhe sytë. A thua ishin të pamundura, të gjitha sa kërkoja të bëja për të shpëtuar veten? E tronditur nga vështrimet e pas-perdeve dhe e të ulurve tek shkallaret, nga e qeshura e paqëllimtë injorante e Lulëzimes, nga goja prej të habituri e postierit Petër, sidomos nga trishtimi i mbytur në lotë e së dëshiruarës për berbere, provova ndjesinë se, po të isha në vendin e Saj, do të isha rrëzuar, pa frymë, e rrënuar. 
“Ti duhet të vazhdosh, ti duhet të mbahesh...E ke detyrim edhe prej nesh...”, thashë. Edhe pse isha e bindur se nuk më dëgjonte. Doja të flisja me veten, kështu?
Ajo çau vërtik përmes sheshit, si duke u përpjekur të shkulte shigjetat e vështrimeve të ngulura tek gjunjtë e saj. E sigurtë, s’e jepte veten, edhe pse unë që e kisha ndjekur prej kur doli nga shtëpia, isha në frikë se po i shteronin fuqitë dhe dëshira për të vazhduar. E vetmja gjë që e mbante në lëvizje ishte se po i afrohej fundit. Tek Bermudet s’bëhej dot ndryshe. Kishte arritur deri aty...

Një çast më vonë, kur pashë hakërrimin e kureshtisë së pacipë të njerëzve nëpër shkallaret, shtyrë edhe prej merakut që regëtinte nga vështrimet që depërtonin perdeve të dritareve, ndjeva shtysën t’i kujtoja se kishte bërë shumë. 
“Ti mund të kthehesh, i pëshpërita. Nuk është e thënë t’i bësh ti të gjitha...”

Përjetoja ngashërueshëm këtë gjendje mirënjohjeje dhe dëshiroja që Ajo ta mirrte vesh se e kisha ndjekur nga pas, edhe pse nuk gjeja dot fuqi ta bërtisja këtë. Ishim aty, në sheshin e madh të qendrës së qytetit. Nuk guxova t’i flisja në prani të atyre që vazhdonin ta përgjonin dhe t’i lagnin me vështrime këmbët e saj, përreth gjunjëve të përskuqur, sikur i ishte dashur të ecte edhe gjunjazi, që ishin bërë edhe më të bukur tashmë. 
S’mund të ishin veçse metrat e fundit të lundrimit të saj të fundit, në dallgët e marrëzisë së pa adresuar që ngrihej prej Bermudës sonë. Ajo ishte pak hapa më tej, ishte shumë lehtë për t’i folur, madje edhe për ta prekur, për ta kurajuar, këshilluar apo ndërmendur se ç’po ndodhte. Nuk gjykoja dot nëse ishte e ndihmueshme. As se si? Por s’guxova. Diçka mund ta kisha bërë. Mundej. Përmes gulçeve që po ma merrnin frymën, duhej t’i kisha arritur t’i thosha diçka. Por çfarë, çfarë? Asaj apo vetes, apo të Tjerëve përqark?!

“Mjaft, mjaft, dè...! Nuk i sheh ata? Nuk e ndjen frymëmarrjen gëlltitëse të Bermudës?”

U hëngra me veten, gjer në çastin e fundit, por nuk u kandisa dot t’i thërrisja, ta kujtoja se mund të kthehej, të kthehej pas, ose të dredhonte nëpër muzg, të futej në ndonjë nga ato oborret e shtëpive përdhese aty pranë, pastaj le të kapërcente ndonjë nga gardhet e ulët për në ndonjerën nga rrugicat me dalje tjetërkund. I mendova tërë këto por nuk munda. E bindur se Ajo s’ishte ndonjë barkë, gjendur rastësisht në atë vend kurthi të rrezikshëm. Nuk e shkova ndërmend, asnjë çast, si lundërtare të papërvojë, që s’merrte me mend ku e kishte shtyrë deti i trazuar prej ngasjes sonë të përbashkët. Dukej si anije me vela të mëdha të ngritura, me disa busulla, me një motor të brishtë, ajme...nisur për të kaluar pikërisht aty, mes trekëndëshit të Bermudës. Më ishin mjegulluar sytë, pranoj se isha përlotur, si tërë sytë e femrave të tjera pas perdeve në dritaret me drita të shuara.

Më tej, s’mbaj mend kthjellët. Diçka kishte ndodhur, edhe pse unë s’po shihja gjë. Pas një përhumbjeje, që nuk di sa zgjati, dëgjova zëra të alarmuar, rrokëzime që përcillnin lajmin se Ajo nuk po dukej më. Dikush përsëriste këmbëngulës se e kishte parë të rrëzohej tek këmbët e stolit ku ende rrinte Aladini, por kurrkush nuk dëshmoi për ndonjë zarf lëshuar prej tij. Një tjetër shtonte se Ajo ngulmoi të arrinte deri tek Arka e Kursimeve, edhe e rrëzuar. Gjunjazi, kishte bërë edhe më përpara. Si për të paguar ndonjë faturë atje. Për çfarë të paguante? Në emër të kujt? I kujt qè çmimi? I Kujt, dè!

Të nesërmen, as në ditët më pas, nuk e pa kush. Mungesa ndjehej, por as që ishte ngèja të pyetej për të. Ndodhia e asaj mbrëmje nuk i vjen për osh kujtesës së askujt. 
“Gjersa s’ka vesh për të dëgjuar, bën mirë të heshtësh...”, më thanë mua. 
Edhe ca që shfaqeshin si të interesuar për historinë e Saj, u muarën me shkurtimin e fustanit. Vetëm me shuarjen pa gjurmë të të asaj mbrëmjeje jo. Nëse do të ishte funeral, duhej pranuar se mori pjesë gjithë qyteti. Shoqet e saj, tërë vajzat e gratë e qytetit, dolën në rrugë kohë më vonë. Edhe pse me vonesë, na bëhej gjithnjë se bartnim arkivolin e saj, edhe pse nuk besuam se s’ishte më. Në të vërtetë askush nuk e pa më me sy. Sikur e shëtitëm deri aty tek majëkodra ku ngrihej kisha dhe xhamia, pastaj e zbritëm tëposhtë, ndalëm për pak çaste në shesh, në qendër të qytetit, për ta përcjellë pastaj deri tek kodra tjetër ku ndodheshin burgu dhe varrezat. Rrugën e tretë, atë që çonte tek spitali dhe materniteti as që e shkuam ndërmend. 
Prej asaj mbrëmjeje Ajo mungoi, por asnjë lamtumirë nuk u la. Emri dhe fotografia e Saj nuk u vunë në pllakën e ndonjë varri.

&

Kjo ngjarje ka ndodhur kohë më parë. Tashmë thuajse është harruar. Në qytet përmendet thjesht si një vajzë, një trushkulur që doli në rrugë me fustanin mbi gju. Emri nuk i kujtohet kurrkujt. Edhe kur zihet ngojesh pa të keq, thirret thjesht “Ajo”. 
Në të vërtetë, s’ka përse ta kujtojnë më. Gocat, vajzat e qytetit, por edhe gratë që i kanë kapërcyer të pesëdhjetat, madje edhe të moshuarat, mbajnë tanimë fustane dekolte të hapur dhe minifunde, shumë më mbi gju se ajo asaj mbrëmje të fundit.