Krijimtari

“Të pashë, Vil, po qaje…!” - Nga Faruk Myrtaj

I thashë që vija nga qyteza ku ai kishte punuar, dikur.

“Domethënë më njohke ti?!”

“Më shumë të di prej të tjerëve!”

“E si më mbajnë mend të tjerët?!”

“Si mësuesi që ngjitej e zbriste kodrës për ne shkollë duke lexuar!”

U bë dritë i tëri. I kujtova ditë të bukura?! Apo nuk shkoi ndërmend se dija edhe të tjera?

Teksa iu gëzua memories sime, vazhdonte t’i fekste në sy e kaltra e ngrohtë e thellë Joniane, e viteve që jetoi në qytezën tonë, kur thuhej se laborantja Kate marrosej pas tij. As këtë s’do t’ia zija ngoje. Cili isha unë, me ç’të drejtë ta ktheja në kohët dikur?!

Më në fund, ishte kthyer në kryeqytet. Së pari si deputet, një legjislaturë, pastaj në pension u njoh si përkthyes, shkruante, botonte. E shihja në sallën e leximit te Biblioteka Nacionale. Thinjur i tëri, paksa i përkulur, simpatik si dikur - nëse s’vazhdoja të shihja të dikurshmin, edhe me mishrat lëshuar, shpatullat rrëzuar dhe hapin ndrojtur.

Lajmë-thirrjet për bisedat ia niste gjithnjë e shoqja, Vili rrallë dukej te zyra e Postë-Telefonave. Në këmbë të vet, dërgonte një vendas, minoritar, mësues. Vinte buzën në gaz për këtë shkujdesje por, si të tjerët, ishte mësuar edhe vetë me këtë shkujdesje. Thuhej se as e shoqja nuk i mërzitej, madje shkrihej së qeshuri me shqipen e minoritarit.

Gruaja, nga ana e saj, nuk u duk kurrë krahë tij aty. Ajo e priste në kryeqytet. Ca pak që kishin pasur rast t’i shihnin bashkëshortët dhe dy djemtë e tyre, në kryeqytet, e çmonin qëndrimin e saj. Këmbënguljen për të mos ardhur kudo ku emërohej i shoqi e shihnin thjesht e vetëm si sakrificë e kujdes nëne për edukimin dhe të ardhmen e fëmijëve dhe familjes.

Jo veç librave, dashuritë e vështira, që arrijnë të rezistojnë pa fund, ngjallin admirim. Mbase edhe zili. Rrëfimet për to shpërndajnë simpati, polen pranveror në ajër. Dukej se kishin mbetur si gjurmë te unë, memoriet nga njerëz të kohës së njëjtë. 

Norian Nerovishta, përkundër, ngul këmbë se Vili ka qenë “spiun”. E thotë sa herë e takoj. Me pasion.

E kundërshtoj, i kërkoj të shtojë logjikë, në mos dhembshuri. Asnjë kujdes, asnjë dëshirë të më bindë. Shton hollësi, prova, sipas tij, dëshmi për qenien “spiun” të tjetrit. U gëzohet rrëfimeve, që askush nuk ia kërkon, përsëritjes së tyre si kënaqësi “për herë të pare”.

Nerovishta është rrënqethës, por s’e shihja dot si gojë të lig, as shpirt të zi. S’dija as kënd ta shihte të tillë.

“Ai thjesht funksionon si qelizë dyshuese!”, binim në një mendje për të. Nuk përdoret prej kujt, asnjë fitim prej përfoljes, s’besohet se grumbullon për t’i raportuar diku, që ne ta mbajmë larg. Nuk kemi dot ndjesi të ligë për të. Kështu komunikon me këdo. Për këdo. Jo veç me mua për Vilin. Jo veç për Vilin e shkretë që më në fund ishte bërë vetja. E kishin branisur shkollave më të largëta por pensionist s’e ndalonin dot të jetonte në kryeqytet. Në familje. 

Edhe për figura të historisë, ashtu hulumton Nerovishta në arkivat e zverdhura të Bibliotekës Nacionale; kurrë s’e morëm vesh ç’e shtynë që kërkon t’u dijë veset në dekada të vdekurve. Sapo i zbulon dhe i lexon, nxiton të na i rrëfejë të pathënat e tyre. Norian beson se i gëzohet asaj që kohëve të vona e quajmë liri fjale. Mbase jo pikërisht kjo na kishte munguar, por secili provon ta përdor siç mund.

Norian është njeri nga ne. Ndonjëherë trishton mënyra se si zhvendoset qenia e tij, na gjendet pranë dhe fillon të ligjërojë: së fundmi në rrëfim për Vilin. Nuk ia pranoj, mezi ia duroj këtë pëshpërimë të pafund, por s’i gjej dot shenjë që e urren. Rrëfen sa më gjatë, duke buzëqeshur. Për qenien spiun, si joshje e pashmangshme e një diabetiku për sheqer.

“Mos do ta kthesh skutave, ku ta nxirosën jetën ty, Norian?”

“Ka qenë me shërbim atje, jo i dënuar. Familjen në kryeqytet, tërë kohës…”

Edhe Vili e di ç’thotë Noriani për të. Nuk i zemërohet, as i kërkon të heshtë, madje as i mërzitej.

“Ka pasur baba të mirë...” vetëm kaq. Për Norian Nerovishtën.

Të dy, Vili e Norian, çdo ditë hynin e dilnin te Salla e Madhe e Bibliotekës. Të dy lexonin, mbanin shënime, përkthenin, dilnin për të çlodhur sytë, kryqëzoheshin, përshëndeteshin, në bisedë me njerëz shkallëve apo atje jashtë, përpara Bibliotekës, ndonjëherë edhe në grupe të njëjtë. Asnjë mëri, midis.

“Edhe sikur, se mos vetëm Vili”, ngulja këmbë unë. “Çdo njeriu në pa liri, mund t’i ndodhë të bëj punë jo aq të mira sa do donte; mund të merrte pjesë edhe në të liga, që ia nxinin jetën, apo jo, Norian?”

Vilin s’e kisha dëgjuar të fliste për kënd, gjer atë ditë kur e pashë të mendonte me zë, sikur qahej. S’ishte qarje klasike. Më shumë pamundësi për të fshehur. E kishte me ca “birbo që, edhe pse kishin firmosur fate të zinj, sërish shefa! Mua…mu bë nëna, nga para e nga prapa dhe...”

“Mos e lësho gojën, Vil…”, bëra t’i thosha. 

S’ia thashë dot atë ditë, as kurrë. As nge s’gjetëm ta dëgjonim, kur ngjiste e zbriste kodrat për të arritur në shkollat, larg gruas e djemve të tij që kishin vendosur ta prisnin babanë në kryeqytet…

Edhe unë, pata menduar jo mirë për gruan e tij. Nëse do t’i ishte shfaqur në krah, fjalët e Nerovishtës do ishin të tjera. Se, kjo botë mendon më butë, së paku s’bëhet më e ashpër me burrat me grua në krah.

Branisur skajeve të humbur, qe humbur leximeve, librave, gjuhëve të huaja. Atyre viteve të gjata vetmie, kur mbase s’gjente me kë të fliste dhe zor të merrej vesh me ata përqark, u ishte dorëzuar përkthimeve, a thua ta zbuste gjuhën e vetë duke e përfituar si përkthim nga gjuhë të tjera...

Krejt befas më gjendej, ndonjëherë, pranë tavolinës ku lexoja. “Do ma japësh apo ta jap një kafe?!” As këtë lloj hileje nuk ia fshihnin dot sytë e dikurshëm. Zbrisnim shkallët dhe vetëm atje jashtë, në trotuar, o më tej, në rrugë të gjerë, fliste: “Ti e di vetë, je djalë i mençur, por kujdes bëj, mos fol shumë. Edhe ti nuk i do, por më të mirë se ata të parët janë këta!”

Në këto momente, druhesha se do shtyhesha ta vështroja edhe unë me sytë e Norian Nerovishtës. Kisha frikë se zhvendosesha për andej, pak nga pak. Mbase do kishte ndodhur, nëse s’do ikte shpejt nga kjo jetë. Edhe pse s’besoj se ishte vdekja e shpejtë-e-shpejtë, që në sytë e mi mbeti Vili i Syve blu që kujtohej në qytezën time…

Vetëm një ditë përpara fshehjes së tij përgjithnjë, e pashë mes turmës, në trotuarin e “Bulevardit të Madh”. Ndenja pak, duke e këqyrur nga larg, pastaj iu afrova, pa ia hequr sytë.

Më shumë po ma rrëmbente syrin Vili, se Shefi i Madh, i shtetit tim, shtetit të Vilit, të Norianit e të tjerëve, që zhvendosej në një makinë të lartë, të zbuluar, shtatlartë, buzëqeshur, në krahë të tjetrit, homologut fqinj, në vizitë shtetërore. Parakalonin tërë pompë...

Ia ndjeva rrëqethjen e lëkurës prej lotëve në mollëzat e faqeve…

“Të pashë Vil, të kapa...Po qaje!”

Më vështroi përhumbur, e vonoi ca fjalën, por nuk e fshehu.

“E pe edhe ti…Më këmbë, përbri atij tjetrit. E pe, sa i bukur ishte ky yni?!”

Edhe atë pasdite, pas parakalimit të dy Të Mëdhenjve, e pashë Vilin te biblioteka. Më tej, shtatë e tetë radhë tavolinash pas tij, Norian Nerovishta.

Të nesërmen, Vili kishte mbyllur sytë aty. Te tavolina e tij, e gjetën punonjëset e sallës.

“Thamë se merrte një sy gjumë. Kështu bënte, kohëve të fundit. Përtonte të shkonte në mesditë në shtëpi. Dukej sikur buzëqeshte…”

Më preku shumë, ikja e tij, aq më rreptë kur pashë edhe Norianin me lot.

“Të ardhka keq tani…”, ia plasa. “Apo do thuash, edhe sot, që ishte…”

Nerovishta s’m’i hoqi sytë. Nuk më kundërshtoi, as më dha të drejtë. Priti deri të nesërmen dhe, sikur asgjë të mos kishte ndodhur, mu afrua siç dinte ta bënte vetëm ai. Hijet e reve nuk e shohin veten.

“Ia pashë edhe unë lotët dje... U binda që është përdorur në atë shkollë minoriteti. Të minoritetit të të Huajit që kaloi dje në paradë përbri Tonit.”

Nuk ia kisha dëgjuar këtë adresim përfolje, ndaj Vilit. Mbase ai vërtet kishte raportuar, dikur. Megjithatë, në rrethana të alla-sojshme, mbase jo çdo lloj kallëzimi mund të quhej spiunim. Mbase të gjorin, e kanë joshur si shërbim ndaj Atdheut. Asnjë rëndësi s’kishte...

Duke e përcjellë për në varrezat e pjesës lindore, mendova se njeriu, secili nga ne, ka një mijë kështjella brenda vetes. Një pjesë, prej rëre; dhe një mijë Troja ka po aty, brenda vetes - ku s’di as ai vetë pse lejon të hyjnë kuaj prej druri; mbase nga që ka njëmijë e një thembra Akili njeriu, që dikur i shfaqen, përgjatë rrugës që shpirti mbart trupin gjatë kurtheve të viteve që i shtiren si jetë e tij.

Edhe sikur fjalët e Norianit të mos ishin një për një të vërteta, njëlloj siç po të ishin krye-krejt të vërteta, bëhej e kollajtë të besoja se këta Njësha Shteti, pavarësisht njeri tjetrit, për motive të ndryshme, në mos jo direkt vetë ata, njerëzit e tyre, kanë kapur Vilin dhe ndonjë minoritar në moment të brishtë. Dhe të gjorët, kanë pranuar, e kanë lëshuar veten.

Ua kanë hedhur vesin në veshë: bëj diçka… Dëgjo ç’thonë ata në gjuhë tjetër, kupto boshin në sytë pa atdhe të këtushëm, na i thuaj neve t’i dimë. Është atdheu ynë, jo i tyre…Bëj kaq, të mos mbetesh larg familjes, o njeri!

Mos u bëj i lig, Norian…

©Faruk Myrtaj