I Huaji - Nga Roland Gjoza

Sa herë kthehem në Shqipëri kam një brengë; përtej fasadës shkëlqyese, po ato probleme. Jane shtuar tituj të rinj, të huaj, kafenesh, rrallë të gjesh një fjalë shqip. Eci dhe shoh si më boshatiset fjalori i shqipes. Me dhembje, natyrisht. Çarçafët me njolla të dyshimta netësh, janë shtruar përtokë për librat e vdekur. Ashtu më duken, kadavra. Njerëzit që kalojnë pranë tyre as që iu hedhin sytë. Veç një Roland i vogël, që gjashtëmbëdhjetë vjeç shkroi një novelë për Bethovenin (!!) mund të qëndronte me minuta të tëra. A ka sot të tillë? Edhe mundet, por i pengon celulari. Libri duhet prekur, libri është femra që duam, që e puthim, që i fusim duart për të ndjerë kënaqësinë e seksit. Libri është dashuria që thotë: Po!

E fillova me librin, si në Bibël; E para ishte fjala. Po vazhdoi libri të dergjet përtokë, punët s’janë mirë. Dikush qesh, e ndiej, por ai s’ka faj se jeton në një shtet pa sistem, në një shtet të shqepur. Gjithçka është për syrin, por jo për mendjen dhe shpirtin. Unë jam brenda një kartoline, që s’do ta postoja, se s’do ta njihja Tiranën, identitetin e saj. Është një surrealizëm i kopjuar, një demon që fluturon mbi hapësirën blu të Tiranës. Ai ka një seli, ai ka pamjen e Mesisë. Të gjitha ato fate vajzash, djemsh, gomonesh të mbytura, hashashi, injorance, krimi, ato fate që përsëriten përditë në kanalet televizive, përplasin në fasadat e grataçielave që ngrihen aty-këtu, mbllaca gjaku. Aq shumë janë përsëritur këto masakra, aq shumë i kanë konsumuar imagjinatat, kanë rraskapitur shpirtrat, sa përshtypja ka humbur përgjithmonë.  Përshtypja, ndjesia, të menduarit, konkluzioni, sepse kudo të rrethojnë fragmente të gjymtuara të një sistemi të prishur.

Si çdo i ikur i hershëm, unë vij në Tiranë të zgjidh dhe ndonjë problem, si një pjesë motori të ndryshkur. Makina ime fluturon në Nju Jork, ndërsa në Tiranë ngec, nuk punon. Kam një hotel në Berat, e kanë marrë të tjerët; kam letrat e prindërve, shtëpisë, të gjitha me gabime. Nuk zgjidhen dot. Lukunia e sekserëve të shqyejnë portofolet. Dhe perfundimi: Asgje! Kam tokë në Tiranë, e kanë zaptuar; më në fund u detyruam, nga pronarë, të mjaftoheshim me një dokument që na quante blerës të rinj. Paguam, jemi gati të paguajmë, po as paraja s’hyn në punë.

Ç’ka ndodhur? Asgjë! Të gjitha janë marrë, të gjitha janë grabitur. Sa herë vij në Tiranë, kam mbresën e një eklipsi; sepse kujtesa nuk punon më; s’kam asgjë timen, asgjë. Jam një i huaj. Përse erdha?

Shoh fytyra të reja; kanë ardhur nga larg, nga fshatra e qytete të vegjël periferikë. Ende nuk janë mësuar me Tiranën; kanë hutim, pasiguri, edhe ata ndjehen të huaj. Kjo fjalë tragjike; I huaji, është kthyer në protagonist të teatrit të Tiranës.

Kush nuk janë të huaj? Një pakicë, gjithsesi e palumtur, ngaqë iu duket se ende s’i kanë përvetësuar të gjitha! Në apartamentin e vjetër ku banoj, janë vitet e mi, vitet rraskapitës të terrorit komunist dhe të përjashtimit demokratik. Të gjithë jemi të përjashtuar, përveç asaj pakice.

Unë, si krijues, e kam atë krimbin e analizës, por me një sy sarkastik e me një ndjeshmëri të tejskajshme mërzie dhe dëshpërimi. Aty, në tokat e paraardhësve të mi, të cilat janë përvetësuar (dhe kjo dihet, por thamë që sistemi nuk funksionon), shkoj dhe takoj një ditë një pronar të ri nga Veriu. Më priti mirë, ishte një burrë i zgjuar nga natyra, pa shkollë, por i lindur për biznes. Kishte ngritur një fabrikë lëkurësh në bashkëpunim me një sipërmarrës italian dhe një fabrikë këpucësh, ku punonin rreth tre mijë gra dhe vajza.

I thashë kush isha, i tregova historinë e atyre tokave. Ai më dëgjoi me vëmendje, qeshi sapak kur i thashë se unë isha katandisur në blerës e ai në pronar. Përse ke ardhur? - më pyeti. Nga kureshtja, më tepër, doja të provoja dobësinë time. Unë prisja nga ligji, ti nuk prite, veprove. Pra, ti vrapove, une mbeta në vend, duke pritur. Sepse i besova ligjit. Ai qeshi, s’kishte asgjë prej krenarisë në atë buzeqeshje, përkundrazi, mëshirë për mua. S’ka ligje, tha, ligjet i bën i forti. Ç’mund të bëj për ty? Mund t’ju gjej punë. Faleminderit, i thashë dhe u ndava me të.

Kohë e seleksionimit natyral, mendova, unë kam humbur. Dhe, prej aty, te një librari. Hyra brenda, po më pengoi një shirit, si ato që vë policia kur ka ndodhur një krim. Zotëri, dëgjova zërin e nje gruaje. E kemi mbyllur! Dera është lënë hapur se presim botuesit të tërheqin librat. Dola, ishte një ndjenje kapitullimi dhe një tjetër përçmimi për veten, që ende merresha me librin, të dyja të përziera së bashku.

Unë i përkisja një race që po zhdukej, ndonëse kinse panairet dhe reklamat për librin, intervistat, çmimet, krijonin idenë se gjithçka ishte një sukses. Kudo e ndieja këtë frymë të suksesit. Investohej për këtë bujë false, jo vetëm për librin, por dhe për arsimin, edhe për shëndetësinë. Mallra që s’ecin, paguajnë për reklama të forta. Buka, bie fjala, s’ka reklamë, byreku, kafja, dhalla, rakia, hudhra, qepa, mishi.

Në këtë katrahurë të vetes dhe të Tiranës, ku nuk dija ku ta zija fillin e ku ta qepja, se shqepnaja ishte fund e majë, më lajmëruan se kishte vdekur një kineast, një koleg i vjetër, i shquar në kohen e tij, por i harruar në kohën e sotme. Ç’më bëri përshtypje? E shoqja; Ku do të mbytem unë tani? Ai merrte pension të posaçëm, une s’kam pension, djali me nusen më është kthyer nga emigracioni, të dy janë pa punë...

I ndjeri, mendova, miku im aq i talentuar, por i harruari i dyfishtë, sepse kishte krijuar në sistemin komunist dhe të rinjtë nuk e njihnin. Krijuesit e brezit të sotem janë të gjithë Felinë, Spilbergë, Tarkovskë... Dhe qeveritë u hedhin nga një lëmoshë të shquarve dhe i lënë në shenjtninë e tyre.

Harresa, harresa, ky është problemi. Janë kapur pas çastit. Janë kapur pas ekzistencës për jetë a vdekje. Dhe s’kanë faj. Nuk iu del. “Nuk na del.” “Nuk ia dalim.” Sentenca hamletiane: “To be, or not to be!” Duhen libra dhe filma për këtë frazë eliptike, kuintesencë e kohës sonë ekonomike; Nuk na del! Dhe nuk e di pse m’u kujtuan filmat neorealistë italianë të viteve 50-60 të shekullit të kaluar “Çatia” dhe Vjedhësi i biçikletave”, të Vitorio De Sikës.

A më beson njeri po të them me bindje dhe garanci se shumë e shumë familje shqiptare vuajnë për bukën e gojës? Dhe mu kujtua Abedin Çiçi, agronomi i famshëm me flokët e gjatë si grua, që i vinte përqark Tiranës me një motor “Java”. Fulci thoshte: “Ministritë s’duhet të kenë zyra, ministritë duhet t’i ngrenë çadrat në fusha, uzina, shtëpi, cep më cep, aty ku jetojnë dhe punojnë njerëz.” Ai i mbolli pishat në Golem, bashkë me nxënësit e Shkollës Teknike, pishat e masakruara, një pjesë e të cilave mbijeton dhe sot.

Po ç’flas, jam i gabuar, nuk është kështu, do të më turren aparatçikët, që kanë nëpër duar ligjet si ato lëmshinjtë me fill leshi (me fill floriri) dhe qep e shqep për vete. Në njërën dorë reklama, në tjetrën vjedhja e radhës. Me këtë aradhë derbederësh e rezilësh të korruptuar, “Vjedhësi i biçikletave” do të perfeksionohet në vjedhës bankash e fondesh shtetërore, ndërsa “Çatia” do të grabisë troje e bregdete, male e pyje, se pazotësi është heroi i kohës sonë.

Dhe unë shkruaj, vazhdoj të shkruaj, pa lexues, se i mjeri lexues ka hallin e bukës. Kur shikon çmimin rekord prapa librit, ai mendon: Me kaq para unë blej bukë për një muaj. Buka! Recitali i malësorit, Legjenda e misrit! Migjeni aktual. Por më mbysin reklamat! Reklamat! 10 milionë turistë! Shqipëria, Maldivet e Europës! Po ç’t’i bëjmë Legjendës së misrit që ka të ngjitur një kopertinë tjetër, Shqipërinë turistike!? Po këto para që fitohen, ku shkojnë? Përsëri makthi i bukës, përsëri! Dhe pastaj thonë: pse ikin shqiptarët, pse e braktisin vendin? Edhe ky që po shkruan këto radhë, një anakronik i librit dhe filmit, prej Legjendës së misrit, prej frikës së mbijetesës, prej nderit të përdhosur, iku, ia mbathi!

Pensioni im në Shqipëri ishte sa i një pastruesi. Sa të doli pensioni? - më pyeti nëna dikur, me shpresën se do të dëgjonte një shumë goxha të madhe (shkrimtar dhe kineast i biri). 14 mijë lekë të reja, i thashë. Uaaa, çorri faqet ajo, po unë, ish-infermiere, marr 20 mijë. Mama, i thashë, prandaj ika, me kaq pak para s’do të bëja dot asgjë, do të ngordhja si qen! Mos, bir, mos, se bie në gjynah perëndie, treçereku i Shqipërisë kështu rron! E mora në Amerikë të rronte me mua dhe shteti i dha 700 dollare në muaj, për ta ndjerë veten disi njeri i pavarur, me dinjitet.

Kështu punët, o shkrimtar i dalë mode, i them vetes, përse shkon në Shqipëri, përse i shkel ato rrugë e rrugica të Tiranës ku s’ka mbetur më asgjë nga fëmijëria dhe rinia jote?

Ti je i huaj! Më jep një përgjigje! Përse kthehesh? Është nostalgji? Ndoshta. Nostalgjia është vdekje!

© Roland Gjoza