Në Manastirin e Alfabetit
- Nga: Ndue Dedaj
Jemi nisur drejt Manastirit, si qindra të tjerë këtë nëntor, që shënon 110-vjetorin e Kongresit të Alfabetit, mbajtur në këtë qytet të vjetër shqiptar më 1908, duke qenë një nga ngjarjet kulmore kombëtare, vepër e elitave të kohës në Shqipëri dhe diasporë. Në Qafë-Thanë marrim bekimin e Nënë Terezës nga monumenti, që dikur ka qenë vendosur në Aeroportin e Rinasit, paguajmë dyzet euro taksë për makinën për dy-tri orë që do të qëndrojmë në vendin fqinj, sigurisht diçka e padrejtë, kur Mali i Zi për një kalim të tillë kërkon vetëm 15 euro. Mirëpo, për qeveritarët e të dy vendeve, që lypet të krijojnë lehtësira për qytetarët, këto mbase duken gjëra të vogla, ndoshta ngaqë për ta trau i doganave ngrihet pa u ndaluar fare, siç duhet të këtë ndodhur dhe me ikjen e Gruevskit nëpër disa kufij shtetesh pa i hyrë ferrë në këmbë.
Manastiri është qytet mesjetar, strategjik, me mbi 100 mijë banorë, i dyti pas Shkupit, i njohur dhe si “Qyteti i Konsujve”, ngaqë aty janë vendosur prej kohësh konsullata nga vendet europiane. Qyteti thirret me dy emra, nga shqiptarët Manastir dhe nga maqedonasit Bitola. Një shekull më parë Manastiri ishte me 96 për qind të popullsisë shqiptare, kurse sot piramida është kthyer kokëposhtë. Nuk mund të themi se raporti është përmbysur qind për qind, ama në qytet ata që flasin shqip janë një pakicë. Por lajmi i mirë është ky muze, i krijuar më 2011, teksa më parë ishte “Shtëpia e Alfabetit”. Muzeu është godina e njohur trekatëshe, ku u mbajt Kongresi në nëntor 1908, asokohe hotel “Iliria”, në pronësi të atdhetarit të përmendur Themistokli Gërmenji, i cili dhe sot në muze të pret si “zot shtëpie” dhe të përcjell pasi të kesh shkruar dy radhë në librin e përshtypjeve gjithnjë hapur, vënë në një tryezë në korridor, poshtë portretit të tij fisnik varur në mur. Kanë shtegtuar deri këtu intelektualët më të mëdhenj të kohës dhe rrugës për këtu kemi folur me miqtë tanë nga Lezha për vështirësitë e atij udhëtimi atë mot të largët drejt këtij skaji të Perandorisë otomane, për ta munduar më në fund të “Sëmurin e Bosforit” me shqipen e tyre, që me alfabetin e saj bëhej gjuhë institucionale. Kanë udhëtuar me siguri përmes Egnatias, po dhe rrugëve të tjera nga të katër anët e trojeve shqiptare, mbetur prej pesë shekujsh mes katër udhëve. Kongresi mund të mbahej dhe në ndonjë qendër tjetër urbane, por ishte klubi “Bashkimi” i Manastirit që kishte hedhur i pari idenë e një alfabeti të unifikuar dhe kësisoj i takonte këtij qyteti nderi për të qenë shtëpia e Alfabetit.
Muzeu ka 6 punonjës dhe drejtohet nga historiani i ri Nuer Arsllani, që ka përgatitur dhe një botim në shqip e anglisht për këtë përvjetor të shënuar, për t’ua dhuruar vizitorëve, që këtë muaj e kanë kaluar numrin dy mijë, siç na thonë. Në faqen e muzeut në “Facebook” janë fotografitë e grupeve të shumta të vizitorëve nga Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Lugina e Preshevës, Amerika etj.. Ato nuk do të reshtnin as dy ditë më vonë, kur atje u gjendëm ne. Na priti punonjësja e muzeut Edita Bajramoska, një vajzë që fliste gjithë pasion për etërit e shqipes. Kishte mbaruar shkollën e lartë Pedagogjike aty dhe është edukatore në muze, ku në një klasë të pajisur me mjetet e nevojshme didaktike nxënësit mësojnë historinë e gjuhës shqipe dhe jo vetëm. Bashkë me ne, vizitorë të muzeut janë dhe një grup valltarësh të shoqatës “Devolli”, që do të japin koncert atë mbrëmje në Pallatin e Kulturës, një grup vajzash nga Presheva etj.. Na ka bashkuar të gjithëve Alfabeti i shqipes sonë, që nuk i njeh kufijtë zyrtarë të shteteve ku rrojnë shqiptarët. Edita na thotë se për historinë e gjuhës shqipe dhe kulturën shqiptare nuk janë të interesuar vetëm shqiptarët, por dhe nxënësit e mësuesit e shkollave maqedonase. Është e kuptueshme kjo në një komunitet ndëretnik dhe sa më shumë mirëkuptim të ketë mes banorëve të kombësive të ndryshme për traditën e njëri-tjetrit, aq më normale bëhet bashkëjetesa e sotme mes tyre dhe “Marrëveshja e Ohrit” jetësohet më shumë, sidomos tani që shqipja është e njohur me ligj në shtetin maqedon.
Në muze shohim disa relikte të shkronjave shqipe derdhur në metal apo në stilizime të tjera. Janë ato shkronja që nga shekulli XIX u mbartën në shkollat shqipe të shekullit të ri, shpesh të përgjakura. Jo rastësisht njerëzit vazhdojnë ta krijojnë përditë obeliskun e alfabetit të shqipes. Të gjithë ata që vijnë këtu premtojnë se do të sjellin diçka, për ta bërë sa më tërheqës e funksional këtë muze si një qendër e promovimit të gjuhës shqipe historike dhe në stadin bashkëkohor. Kreu i shtetit i Shqipërisë solli 110 abetare dhe ua shpërndau fëmijëve manastiras. Në bibliotekën e re të muzeut shohim kompletin e veprave të Kadaresë, botimet kushtuar Skënderbeut, monografinë e gjuhëtarit Tomor Osmani mbi Kongresin e Manastirit etj.. Premtojmë dhe ne se me t’u kthyer do të nisim libra për këtu. Ndërkohë, shpresojmë se do të gjenden njerëz me mundësi financiare dhe vullnet të mirë ndër shqiptarët, për ta rikonstruktuar fasadën e godinës, pasi kontrastonte jo pak me ndërtesat e tjera historike të Manastirit./panorama.al