Djalli në shtëpinë tonë - Tregim nga Avdulla Kënaçi

Një nga miqtë e mi në emigracion është edhe kolonjari Nazif Bejleri. Ai është arratisur herët nga Shqipëria, në kohën e diktaturës, nëpërmjet malit të Gramozit, qyshkur ishte maturant në gjimnazin e Korçës, ish-Liceun francez. Ka trup të hollë e të gjatë, flokë të zbardhura, sy të njelmët dhe lëkurë të hollë si letër cigareje. Gjatë kohës në mërgim, duket që ka punuar nëpër zyra. Ja se si e njoha; më prezantoi me të një shoku im, ish-pedagog i Fakultetit të Shkencave të Natyrës në Tiranë.

-Zoti Nazif, po të njoh me një mikun tim të letrave, - i tha Pedagogu.

-Nga cila krahinë je me origjinë zotrote? - më pyeti gjithë kërshëri, pasi u prezantua. Unë i tregova fshatin tim dhe krahinën në Jug të Shqipërisë.

-Lere, lere, - më tha duke thartuar buzët - e njoh mirë fshatin tuaj. Ju jeni të djallëzuar.

-Kush, ne? Si kështu?! Po më pret me këmbë të parë, or mik. Sikur e ke marrë pak me vrap, pas një njohje kaq të shkurtër dhe ti flet si e bija e Zeqos majë thanës! - iu ktheva i indinjuar. Ndjeva që gjaku më kishte vërshuar në fytyrë. Kushedi sa më kishte shkuar tensioni. 

Ndërhyri në bisedë miku i përbashkët, ish-pedagogu i Fakultetit të Shkencave të Natyrës:

-Mos e merrni kaq përpjekur, ju lutem, unë ju njoh mirë të dyve. Ky acarim është i pakuptimtë, larg natyrës dhe kulturës suaj. Jemi në vend të huaj. Nuk ka pse të grindemi për histori kaq të vjetra. Ju lutem, ulni tonin, nuk u ka hije kjo kacafytje prej adoleshentësh. Eh, ky gjaku ynë shqiptar!

-Zoti Nazif, më sheh mua për herë të parë, - vazhdova unë - dhe ai derdh një lumë urrejtje. Mendoj se shfaqi një vlerësim të gabuar për fshatin tim me histori të madhe në çdo periudhe historike, - iu përgjigja duke shtrënguar dhëmbët nga zemërimi. Realisht i porsanjohuri, ky skërfyell i gjatë, më habiti me akuzat. Mendova se ky tip qenka shumë i rrëmbyer, qysh në fjalën e parë! Ky karakter i vrullshëm nuk përputhet me moshën dhe flokët e zbardhura të tij, gjer në vetulla. Ai nuk e priste indinjatën time, uli tonin dhe nisi të flasë pak më shtruar:

-Kemi pasur një krushqi me fshatin tuaj, - vazhdoi ai me zë më të qetë - motra ime ka qenë e martuar me një ish-oficer nga fisi i…

-Po, po, i njoh mirë, por ai sikur u nda herët me kolonjaren. E mbaj mend nusen e bukur me fustan të shkurtër, përmbi gju. Erdhi vetëm një herë në fshatin tonë. Ishte nga nuset më të pamshme, shtathedhur, me sy blu dhe flokë të verdhë. Ne menduam se ishte ruse, - iu përgjigja me një ton paksa ironik. Vërtetë kjo mënyrë të foluri është tipari ynë dallues, por ai bëri sikur nuk e vuri re.

-Pikërisht ajo, nuk qenke keq me kujtesën. E ndanë me dhunë të shkretën, sepse ata u njohën së bashku në garnizonin ushtarak të Korçës ku ime motër ishte e punësuar si financiere, megjithse nuk kishte arsim për ekonomiste, por vetëm liceun. U martuan me dashuri, siç ishte në modë të thuhej në ato vite.

-Të them të drejtën di pak për atë familje sepse edhe ne u larguam nga fshati dhe nuk u kthyem më, - iu përgjigja unë me një ton më të shtruar, pavarësisht se zieja përbrenda gjoksit. Duhet t’i lija hapësirë të shprehej. Ai ruante në shpirt një mllef të grumbulluar me vite të tëra emigracioni për dikë nga fshati ynë. Gabim i tij ishte se i vuri vulën tërë katundit duke u bazuar vetëm me një rast.

-Po çfarë ndodhi me çiftin, pse u ndanë? - e pyeta me padurim duke rrudhur vetulla e buzë.

-Eshtë histori e gjatë dhe shumë e trishtë, e dhimbshme. Shkaku jeni ju vetë, njerëzit tuaj… E lemë vazhdimin e kësaj teme për një herë tjetër? Më duhet të jem në një takim pune pas njëzetë minutash.

-Si të duash. Së paku të këmbejmë numrat e telefonit dhe flasim më shtruar, - i propozova unë - o byrazer, e le topin në fushën time. Më godite ligsht, po do t’i sqarojmë gjërat një nga një në takimin tjetër. Pak më me qetësi, të lutem. Mendohu mirë deri atëherë. Edhe sikur të ta fal unë fyerjen, nuk ta fal fshati im.

Nuk bëri zë, më dëgjoi me vëmendje të shtuar, por nuk kërkoi falje. Në fund të fundit le të më shante mua që isha përballë tij, por jo fshatin tim. Kjo sjellje nuk kishte vend ku të rrinte. Shënova numrin e telefonit të tij në celularin tim dhe u largova i bërë tym, si asnjëherë tjetër. Akoma më keq, ika i fyer. Mua më binte të bëja një orë rrugë me makinë për t’u takuar me kolonjarin, në bllokun ku ai jetonte, në periferi të Torontos. Do ta takoja se s’ bën, edhe sikur në fund të botës të shkonte, mendova. Gjatë kthimit për në apartamentin tim nuk më hiqej nga mendja fiziku i këtij burri të saponjohur dhe mllefi për njerëzit e fshatit tim që ai ruante në kujtesë për një kohë aq të gjatë. Kishte kaluar gati gjysmë shekulli. Është e habitshme se si për pakënaqësinë ndaj një njeriu të kesh një urrejtje kaq të madhe për një fshat të tërë?! Si është e mundur? Është fare e padrejtë dhe e paarsyeshme. Realisht për atë fis me të cilët kolonjarët ishin lidhur me krushqi, ne si malësorë kemi rezervat tona. Ata kanë ca sjellje dhe zakone të ndryshme nga autoktonët, nuk para e pëlqejnë profesionin e bariut. Ca thonë janë të ardhur nga Libia, ca të tjerë nga Egjipti dhe këtë e lidhin sepse ai fis nuk ka kullota të vetat për blegtorinë. Ama ne kemi një kod të veçantë si fshat; nuk i shesim bashkëfshatarët kurrë tek fqinjët, lere më t’i bëjmë kurban gjer në Kolonjë të Korçës. Ashtu si turbull unë kujtoja se oficeri ishte çmobilizuar nga ushtria dhe me financieren korçare ishte ndarë paqësisht. Më vonë të dy ishin lidhur me të tjerë bashkëshortë. Kishin lindur shumë fëmijë dhe jetonin larg fshatit tonë, por në qytete të ndryshëm.

***

Moti filloi të ftohej. Përditë rrëzoheshin gjethet e pemëve të cilat era e fortë e vjeshtës së dytë, herë pas here i ngrinte në ajër, vrunduj-vrunduj. Prisja një mot më të mirë që të merrja udhën në anën lindore të Torontos, ku banonte i porsanjohuri kolonjar. Nuk di, kisha ndjesinë se tregimi i tij nuk do të ishte aq i pëlqyer për mua. Ndoshta ngaqë ai ishte i drejtpërdrejtë. Si askush tjetër, më kishte dongëdisur rëndë, më kishte pritur me këmbët e para. M’u ngul në kujtesë ajo akuza e padrejtë: “Ju jeni të djallëzuar”. Nga e kishte nxjerrë këtë përfundim? Sa njerëz “të djallëzuar” kishte njohur ai nga fshati im? Aq më tepër që ne në krahinë njihemi për të drejtë e të sinqertë “burra të leshtë”, bujarë dhe të besës, të lidhur me njëri-tjetrin si mishi me kockën. E po të flasim për trima, ne jemi përfshirë në çdo luftë, që nga ato në kohën e Ilirëve. Nuk i jemi trembur kurrë shpatës dhe pushkës.  Për mençuri, si askush në krahinë, ne kemi edhe një shkencëtar të madh me famë botërore. Në fshat kemi dy lapidarë, kurriz më kurriz, njëri i demokratëve dhe tjetri i partizanëve. Kurrë nuk jemi përplasur e vrarë me njëri-tjetrin. Jemi fshat me histori të madhe.

***

Erërat që fryjnë nga veriu po shtohen dhe mua nuk më bëhej mbarë të shkoja në takim me kolonjarin për të sqaruar atë punën e djallëzisë. Vërtet vjen dimër i ashpër, por unë do të shkoj ta takoj dhe do t’i fal historikun e fshatit tim, mbushur me dokumente të zbuluara që nga koha e pellazgëve. Do thoni ju ku i kemi gjetur ne dokumentet aq të lashta? Ne kemi katër historianë që kanë shkuar në arkivat e Vjenës e Stambollit. Pastaj kemi këngët popullore që u këndohen trimave e luftrave të trashëguara brez pas brezi, kemi shënimet nga ambasadorët e huaj që e kanë bërë fshatin tonë si rrugën Skelë-Vlorë, kemi gojëdhënat e plakave e pleqve, nga përrallat e gjysheve e katragjysheve, etj.

Një mëngjes, kur era e vjeshtës së dytë u duk sikur u zhyt karkacul në liqen, mora rrugën për tek miku kolonjar. Bluaja nëpër mend se si do t’i vërsulesha si skifter e nuk do t’i lija gjë pa i thënë. U armatosa mirë; gjeta një fjalim të Fan Nolit të mbajtur në kafenetë e Bostonit për kolonjarët, i bënte për ujë të ftohtë edhe pse vetë ishte kolonjar. Do t’ia përplasja në fytyrë. Do t’i thoja se Papa Kristo Negovani nuk ishte nga Leskoviku, ashtu siç shkruanin kolonjarët, por nga Humelica e Gjirokastrës, ai fshati sipër kokojkës, me këmbanore kishe që kur buçiste të premteve në mëngjes dhe në ditët e shënuara të festave, kumbimi i saj dëgjohej gjer në kalanë e Kardhiqit, ai fshati që turpëroi Hankon e Ali Pashait. Koka më gumëzhinte si zgjua bletësh; çfarë t’i thoshja më parë për të marrë hakun? T’i flisja për bejtet që gjysma e popullisë së fshatit tim t’i ujdis aty për aty? Si ma përplasi ashtu në sy të profesorit të Shkencave të Natyrës fyerjen për truallin tim që nuk ka të dytë në botë?! Pizevengu. Nuk e ka dëgjuar ai ndonjëherë atë shprehjen “Ka Çeçua biçak”? Me demek fshati ynë nuk ka fe, por ka djallin në bark. Jo, mor jo, e ke gabim, nuk na paskeni njohur mirë.

I telefonova dhe ai u përgjigj menjëherë. Zëri i erdhi pak si i mbytur: “Po të pres me padurim, më mbeti peng që herën e parë, u prezantuam aq keq së bashku. Mua do më gjesh tek Klubi i Grekut, nuk di në se ke qenë aty ndonjëherë?”

-Po, po, - iu përgjigja unë - pas njëzet, njëzetë e pesë minutash jam aty, kam një “Toyota” ngjyrë plumbi.

-Mirëardhësh! - u dëgjua zëri matanë telefonit. Interesante, nga toni i të folurit ngjante krejt miqësor dhe jo si në prezantim. Çfarë kishte ndodhur me të? Thua të ketë ndikuar në sjelljen e tij miku ynë i përbashkët, Profesori?

Nazif Bejleri, sa më vuri re tek dera e klubit, u ngrit më këmbë, më shtërngoi dorën fort dhe më tregoi karriken ku duhet të ulesha. Pa më pyetur se çfarë të porositja, shkoi vetë në banak dhe solli dy konjak “Metaksa”. E dija qyshkur; ky lokal nuk ka pije më të shtrenjtë sesa “Metaksa”.

-Sot kam përgatitur një surprizë për ty, mund të ftonim edhe Profesorin, por është mirë të jemi vetëm për vetëm. U kujtova vonë kur kuptova se ti nuk e njihje dramën e familjes sonë, por do ta mësosh sot dhe ndoshta do më japësh të drejtë për sjelljen time.

Rrëkëlleva gjysmën e gotës “Metaksa”. Nuk ishte vendi t’i përgjigjesha këtu, në mes të kësaj gjullurdie. U hodha një vështrim klientëve. Ishin emigrantë grekë dhe shqiptarë. Përziheshin tri gjuhë, greqisht, shqip dhe anglisht. Për habi, të gjithë flisnin me zë të lartë.

-Këtu nuk është vend për biseda delikate, - i thashë Nazifit duke ngritur zërin.

-E di, prandaj unë kam një plan tjetër, do shkojmë në kotixhin tim, do ecim ca, por të siguroj se do marrësh shumë kënaqësi. Parko makinën tënde këtu dhe shkojmë me xhipin tim. Mos ki merak, tek ky parkim nuk ka ndodhur asnjë vjedhje. Pronarin e kam mik. Dikur, për herë të parë, kemi udhëtuar së bashku në linjën Athinë-Toronto.

Nuk i ktheva përgjigje. Ngrita lart gotën e konjakut dhe i thashë me shaka: “Gëzohem që u njohëm! Dje njoha një Nazif tjetër, shpellar dhe sot po njoh një Nazif kanadez”. Ai qeshi me të madhe sa bëri që edhe të tjerët të kthejnë kryet nga ne. Njeri i thirri së largu, nga ana tjetër e sallës: “Jasu jatre, gëzuar!”

-Ti je mjek? - e pyeta unë i habitur.

-Jo, ai i uruari që thirri me zë të lartë është grek me origjinë, kemi punuar përkohësisht së bashku në një spital në London, unë si recepsionist dhe ai si pastrues. Gjithnjë më thërret doktor në greqisht, bën shaka. Fjalën shqip “gëzuar” ia kam mësuar unë. Nejse, më mirë flasim gjatë rrugës. Shoh që e ke mbaruar konjakun, ngrihemi. Mos ma prish, të lutem. Do shkojmë buzë liqenit në kotixhin tonë. Ushqimet për drekë dhe grepat e peshkimit i kam bërë gati me kohë.

Ashtu, me dy mendje, u çova më këmbë. Të shkoj apo të mos shkoj me kolonjarin. Ky, më duket se me këtë lloj sjellje po më çarmatos. Ndoshta do të korrigjojë gabimin e bisedës së parë. Kushedi si është ndodhur atë ditë. Krejt ndryshe nga sa kisha menduar, këtë herë po sillej me shumë xhentilesë, si një kanadez i arsimuar mirë. Dua të sqaroj këtu lexuesit se “kotixh” në anglisht quhen shtëpitë verore buzë liqenit. Ato zakonisht janë të ndërtuara me lëndë druri prej pishe, kanë një faqe muri prej guri me oxhak, ballkon druri në katin e dytë, gjithnjë me pamje nga liqeni dhe hapësirë të gjelbëruar rreth e rrotull. Në shqip fjala kotixh mund të përkthehet kasolle. Në Kanada, kush vë pak pasuri, puna e parë që bën, blen një kotixh. Nuk ia bëra ters planet e nderimit dhe të gostitjes. Ashtu siç jam nga natyra, kureshtar i pandreqshëm gjer në fund, thellë vetëdijes sime, doja të mësoja se çfarë e detyroi Nazif Bejlerin të zbraste gjithë atë mllef për fshatin tonë. Pas atij zeheri fshihej një histori e trishtë që ende i vlonte në shpirtin e tij edhe pas gjysmë shekulli emigrim në Kanada.

U nisëm. Makina, markë amerikane, nga zhurma e motorit, dukej e “pa vrarë” edhe pse ai tha se kishte shtatë vjet që e kishte blerë. Mendova se kotixhi ishte buzë liqenit të Torontos, por ai ndodhej rreth njëqind kilometra larg, në liqenin Simcoe. Rruga kaloi shpejt sepse secili foli për historikun e familjes së tij dhe shkaqet e emigrimit në Kanada. Lamë mbrapa asfaltin dhe dredhuam përmes një lëndine të gjelbër ku dalloheshin qartë brazdat e thelluara prej kalimit makinave të mëparshme. Shirat e vjeshtës i kishin dhënë një dorë të mirë barit të lodhur nga përcëllimi i diellit të verës dhe ai ishte harlisur e gjelbëruar si në pranverë.

-E di pse gjatë verës këtu nuk ka zjarre si në Shqipëri, - sqaroi Nazifi - sepse këtu bien vazhdimisht shira dhe natën bari e gjethet e pemëve vesohen nga avujt e ujërave të freskët. Kandaja është vendi i parë në botë për ujërat e ëmbla.

-Ky vend është afër Arktikut, - ia ktheva unë - dhe Shqipëria e Greqia janë në Mesdhe, afër shkretëtirës së Saharës. Korriku dhe gushti si tek ne, si në Greqi, ndizen zjarr, ndërsa këtu temperatura në verë vërtitet tek 30-35 gradë celcius.

-Ke të drejtë, - tha ai. Ndërkohë frenoi xhipin rrëzë një bredhi. Nxori nga bagazhi një termus të madh, çiften dhe dy palë aparate peshkimi. Fresk dhe qetësi, paqe që të kënaqte shpirtin rreth e rrotull. Përpara shpalosej çarçafi i kaltër i liqenit. Nuk frynte erë, dëgjohej vetëm pllaquritja e ndonjë peshku që kërcente mbi sipërfaqen e ujit. Desha ta ndihmoj, por ai nuk pranoi. Ndoqi një shteg që të çonte buzë liqenit ku ishte lidhur një varkë pa motor, me dy lopata të kryqëzuara përsipër.

-Po kotixhi juaj, ku është? - e pyeta unë.

-Kthe kryet majtas.

E dallova, kotixhi i tij ishte zhytur në mes të pyllit të kërleshur. Dallohej vetëm veranda. Nuk dukej të kishte ndonjë rrugë kalimi nga kjo anë ku ishim ne.

-E si do mbërrijmë deri aty? - e pyeta me kërshëri.

-Me varkë, kjo është varka ime, - m’u përgjigj ai duke zgjidhur litarët.

-Nuk ke frikë se ta vjedhin varkën e lidhur vetëm me një litar për degën e lofatës?

-As nuk bëhet fjalë, pse ti mendon se jemi si në Ballkan?

-Nuk ka rrugë tjetër për tek kotixhi?

-Ka, nga ana e lindjes, por duhet të lemë makinën larg, ndërsa këtu e kemi afër dhe të sigurt, në hije të bredhit.

-Çfarë vendi qenka ky për të fshehur diversantët, - i thashë unë duke vënë buzën në gaz e duke i shkelur syrin.

-Ku të shkon mendja, mor i uruar, - tha ai dhe bëri një të qeshur me zë që u përhap mbi syprinën e liqenit.

Kotixhi ishte i pajisur me frigorifer, kondicioner, oxhak dhe dy anë kolltuqesh e një tavolinë ngrënie në mes. Në mur ishin varur dy piktura me akuarel, me pamje nga liqeni Simcoe.

-Po dhoma e gjumit ku është? - nuk m’u durua pa pyetur.

-Është një kat më lart, po të ndodhet ndonjë dashnore, të jap çelësin të kalosh një fundjavë romantike.

-E shkele përsëri, pse ç’më di mua ti? - dhe u nevrikosa vërtet.

-Bëra shaka, kot mbaheni ju lebërit për romuze e hokatarë. Apo të kanë mbetur ndërmend mësimet e Mao Ce Dunit kinez?

-Lere, mos na hap barkun me të shkuarën, vetëm më trego pse e ke atë idenë fikse se ne jemi të djallëzuar si fshat, vetëm atë dua të di nga ti.

-Eh, nuk tregohet ajo dramë familjare pa njëçiçkë raki, - u përgjigj ai shumë seriozisht, duke rrudhur ballin.

-Ta dija se do vinim në kotixh, do të kisha sjellë edhe unë ndonjë litër raki. Kur kthehem nga dheu amë, vetëm raki rrushi marr në bagazh, asgjë tjetër.

-Pa merak, unë këtu e distiloj vetë rrushin amerikan, nga ai i verdhi dyllë.

-Po vazhduam kështu, hidh e prit, do mbetemi pa drekë, - i thashë unë.

-Mund të hedhësh grepat në liqen, unë do të ndez zjarrin në oxhak.

-Jo, po të ndihmoj edhe unë.

-Ne kolonjarët nuk e kemi zakon t’i vemë miqtë në punë. Vish këto çizmet prej llastiku, fiksohu buzë liqenit dhe që aty, për qejfin tënd, hidhi grepat në ujë.

-Ama ti tek unë i ke shpresat të zë peshq sa për dy vetë?

-Jo, unë kam sjellë pastërma viçi nga shtëpia dhe prandaj më duhet  të ndez oxhakun. Do t’i pjekim në prush.

Dreq o punë, mendova, unë erdha të kërkoj llogari e ky po më pret sikur të jem ambasador i OKB-së. Qenkan të çuditshëm këta kolonjarët!? Po me siguri ka për të më treguar edhe dramën e krushqisë me atë oficerin e fisit tonë. Duhet të kem durim ta dëgjoj gjer në fund, pastaj të gjykoj. Po që shau tërë fshatin tim, këtu e shkeli me të dy këmbët, nuk ia fal dhe për këtë do më japë hesap.

I kova grepat me krimba të blerë në dyqan peshku dhe i vërvita në liqen. Grepit të madh i vura tre krimba. Prita ca, kallami me grepin e vogël u drodh. E tërhoqa fillin, por për habi krimbi ishte zhdukur. E kova përsëri. Kallami tjetër kishte rënë në gjumë. U përmenda. Në hundë ndjeva erën e mishit të pastërmasë që po piqej në prush. Thuajse e kisha harruar këtë aromë në Kanada, por ja që edhe këtu mund të hedhësh pastërma për dimër, madje mund ta bësh sefte në një kotixh si ky.

Kallami i madh desh më rrëshqiti nga dora. E shtërngova fort. Mendova se do më thyhej doreza, ose do më këputej filispanja. Mblodha fuqitë dhe e tërhoqa me gjithë forcën e krahut. Pa kuptuar isha futur me gjithë çizme në ujë. U tërhoqa mbrapsht me gjithë fuqinë e krahut. Me siguri kam kapur ndonjë vidër, mendova, nuk mund të ketë peshku tërë këtë fuqi, sado i madh të jetë. Pa e kuptuar, filli më kishte prerë pëllëmbën e dorës. Po më rridhte gjak.

-Nazif, o Nazif! - thërrita me gjithë fuqinë e zërit. Duhet të ishte thirrje alarmuese sepse ai doli me vrap, pa veshur as këpucët.

-Çfarë të ndodhi?! - pyeti i habitur.

-Duhet të kem kapur një kafshë uji sepse po e tërhoqa edhe pak do këputet filli.

-Ou, ty po të del gjak nga pëllëmba, të ka prerë filli, shplaje me ujë liqeni. Hyr në kuzhinë, ka një dollap të vogël xhami me kryq, në të majtë të hyrjes. Aty kemi ndihmën e shpejtë. Di të vetëmjekohesh?

-Po, di.

-Shpejto, po merrem unë me grepin, do Zoti është peshk.

Nazifi ishte mjeshtër i peshkimit. Herë e tërhiqte e herë e lëshonte fillin, me një zotësi të paparë, derisa me dredhi e hile e nxori atë gjënë e zezë në breg. Nuk ishte kafshë, ishte një peshk i madh i ujrave të ëmbla.

-Sa me fat që je, more gazetar, besoj se ke kapur peshkun më të madh të liqenit Simcoe. Je kampion, duhet të peshojë nja tri-katër kile. Fati, si në peshkim si në bixhoz, gjithnjë shkon tek fillestarët, - tha Nazifi pak xheloz.

-Nuk kuptoj, pse nuk e tërhiqja dot?

-Shumë e thjeshtë, ai është një peshk që  gjuan në thellësi, i ka dhëmbët si sharrë dhe gjithnjë e këput filispanjën, por kësaj here filispanja i kishte çarë nofullën dhe ana e liqenit ka rrënjë pemësh. Peshku kishte ngecur në një rrënjë peme. Ti duhet t’ia liroje fillin që peshku të dilte nga kurthi ku kishte rënë. Këtë bëra unë dhe ai u ngrit në sipërfaqe të liqenit, pastaj e tërhoqa me lehtësi në breg.

-Ti qënke usta i peshkimit, ndërsa unë një fillestar.

-Nuk të mjafon një jetë e tërë të njohësh të fshehtat e Kanadasë, - tha Nazifi me dashamirësi, por duke qeshur.

Nuk i dëgjova mirë fjalët e tij të fundit sepse u kujtova përse kisha ardhur ta takoja. Duhet ta kisha ballë për ballë dhe t’ia thoja në sy ato që mendoja për taktin dhe harbutërinë e tij qysh në takimin tonë të parë.

*** 

Sipërfaqja e liqenit nisi të rrudhosej. Po frynte një erë e lehtë nga ana e veriut. Ishim në prag të dimrit të gjatë kanadez. Pas shpatullave, ndjeva të ftohtë. Oxhaku i kotixhit vazhdonte të nxirte tym të bardhë. Hyra brenda, afshi i ngrohtë i zjarrit m’u përplas në fytyrë. Tavolina e mesit ishte “full”, plot e përplot me ushqime. Veç mishit të pjekur nuk mungonin as sallaturinat dhe mollët “gala” të Kanadasë.

-My friend, let the party begin! (Miku im, le të fillojë festa) - tha Nazifi duke shtrirë krahun sikur të ishte në një ceremoni zyrtare.

-Gëzuar, të na rrojë Shqipëria!

-Gëzuar, rroftë mërgata kanadeze, - ia prita unë me buzë në gaz.

Ai deshi të dijë pse kisha ikur nga dheu amë kur aty unë kisha një punë të mirë, shtëpi në kryeqytet dhe rreth të madh miqësor, aq më tepër që aty ishte instaluar demokracia.

-Shumë e thjeshtë, më parë këtu kishin ardhur dy fëmijët e mi emigrantë ekonomikë, djali dhe vajza. Ata u bënë me fëmijë të vegjël dhe ime shoqe, që mua më shet njëmijë herë përpara tyre, këmbënguli të vijë t’i ndihmojë në mirërritjen e tyre.

-Është e habitshme, - tha ai - sa të lidhur jemi ne shqiptarët me familjen, këtë sakrificë nuk e bën një kanadez ose amerikan.

-Po ti pse u arratise nga Leskoviku, kur ju si familje ishit të besuar të pushtetit, pavarëshit mbiemrit Bejleri.

-E vërtetë, im atë, shtëpia jonë, u bë strehë e çetave partizane dhe e misionarëve anglezë. Ne kishim bagëti të shumta dhe kurrë nuk na ka muguar ushqimi për vete dhe miqtë. Rrënimi ynë erdhi pasi policia mësoi se babai ynë paskishte fshehur një qyp me flori. Ata donin qypin dhe as llogaritën sakrificat tona për të strehuar, mbrojtur e ushqyer partizanët. Ishim të pasur, nuk kishim pak, por rreth njëmijë krerë të imta. Katër kope me dele pëlleja veç kafshëve të dorës. Babai im i menaxhonte të katër tufat. Në dimër i çonim në kullotat e Myzeqesë ku nuk binte dëborë. Ishim me fat që ishim të lidhur me Çlirimtaren se do na i kishin shtetëzuar të gjitha. Krushqia me juve ishte shkaku i rrënimit dhe i shkatërrimit të familjes sonë. Kunati im, solli nga fshati juaj vëllanë e tij të vogël, për të vazhduar shkollën në Korçë. Ime motër e trajtoi sikundër mua. Idajet quhej zullapi, çdo gjë mund të harroj se kanë kaluar shumë vjet, por këtë emër jo. Ishte dymbëdhjetë vjeç, tepër trazovaç. Nuk e dinim se kishim futur djallin në shtëpinë tonë. Unë isha në vit të katërt gjimnaz dhe qesh strehuar në konvikt dhe kunati i motrës sime, oficeri, bashkëfshatari yt, jetonte si pasha në shtëpi të saj, se ne kishim edhe një shtëpi të dytë në qytet. Ia kishim lënë trashëgim motrës. Prindërit e mi, gjyshi dhe gjyshja jetonin në Leskovik. Aty ishin edhe bagëtitë tona. Aty ishte vendlindja jonë dhe jetonim në një shtëpi të madhe tri katëshe të ndërtuar me gurë, saraje, u thoshnin. Në pushimet e verës të gjithë mblidheshim në Leskovik. Nuk di a ke qenë ose jo, por Leskoviku ka klimë të mrekullueshme, ujë burimi të ftohtë akull. Aty vinte për verë edhe motra me të shoqin dhe kunatin e saj të vogël. Ishte një djalë kureshtar, dy gurë nuk i linte bashkë. Kishte maninë që të kontrollonte gjithçka, futej në bimcë ku ruanim ushqimet për dimër, në katua, në bodrum ku ishte djathi, deri në furrikun e pulave fuste duart e pinte vezë fshehurazi. Çudi, ne nuk e linim pa ngrënë, por atij nuk i durohej pa pirë vezë të freskëta që i merrte direkt nga furriku, me dorën e tij.

Ndërsa Nazifi vazhdonte rrëfimin, vura re se zjarri në oxhak dalngadalë po shuhej dhe unë ndjeja të ftohtë nga shpatullat. Megjithëse në shtëpi të huaj, për të mos ia prerë mikut rrjedhën e rrëfimit, i hodha vetë oxhakut tri kopaçe dru lisi.

-Të gjitha këto që tregon, nuk mjaftojnë për ta quajtur djall, - i thashë unë i vendosur.

-Dale akoma, dardha e ka bishtin mbrapa, - u nxitua Nazifi të ndërhynte - e kishin fjalën tek cilësimi “djall”. Po çfarë mund t’i thuash një adoleshenti, i cili ishte mik dhe mysafir, gërryen themelet e një hauri të rrënuar në shtëpinë e mikut dhe zbulon sekretin më të madh që as ne vetë nuk e dinim. Ishin kursimet e disa brezave, or mik. Dhe ai shkon e na denoncon.

-Si, i vodhi?

-Më mirë do të ishte t’i kishte vjedhur, por u soll akoma më keq. Në mënyrë tinzare shkoi dhe i denoncoi në Degën e Punëve të Brendshme në Korçë. Dreqi e mësoi ta bënte këtë veprim të pabesë? Ime motër e mori vesh menjëherë spiunllëkun. Ia tregoi i shoqi. Ajo lajmëroi me urgjencë gjyshin në Leskovik, brenda natës. Pas dy ditësh, në fshehtësi të plotë, operativët e Degës, morën djalin, “djallin”, thuaj, në xhip dhe shkuan vetë në Kolonjë. E gjetën qypin në themelet e haurit, por ato nuk ishin florinj, por lireta italiane prej bronxi.

-Nuk janë këto, por verdhushka të vërteta, u tha “djalli”, janë florinj safi, feksin si hëna në natë dimri. Unë i njoh monedhat e floririt se kam parë Babushin në fshatin tim që i thante verdhushkat në llabane… Dega në mënyrë të rrufeshme arrestoi gjyshin. Atë burrë me një pëllëmbë erz, me nam në Kolonjë për fjalë, besë, mikpritje dhe trimëri. Policia deri atëherë nuk kishte vënë dorë mbi të, por erdhi urdhëri nga Tirana “nxirrjani florinjtë me dajak, ndryshe nuk ka për të treguar”. Ashtu bënë, i hynë gjyshit me thupra thane, nga koka tek këmbët. Në çdo përgjigje ai u thoshte se u ka gënjyer krushku-djall, por ata i dogjën thembrat e këmbës me dru shkoze të nxehtë dhe ai, ndjestë pastë, nuk rezistoi më, i ra të fiktë e nuk po përmendej. E shtruan në spitalin e Korçës. Unë i shkova atje menjëherë. Ai ishte përmendur dhe përsëriste vazhdimisht: “Djallin në shtëpinë tonë! Djalli në shtëpinë tonë!” Mendova se ishte çmendur. Një polic e ruante tek dera e dhomës ku qe shtruar. Prita rastin kur polici bisedonte me një infermiere të re, përkula qafën për ta puthur në ballë dhe ai më pëshpëriti ngadal: “I kam hequr, i zëvendësova me lireta kur e kuptova se ishin zbuluar… Këta nuk do na ndahen, arratisu të shpëtosh kokën tënde”.

E shpura në vend amanetin e gjyshit. Kufirin me Greqinë e njihja mirë, kishim një stan tonin ngjitur me klonin. Ne deri atëherë quheshim familje e besuar e pushtetit të ri popullor. Mësova se gjyshi, pas ndarjes me mua, nuk foli më. E kyçi gojën përgjithmonë. Kur pa që pas spitalit përsëri e çuan në Degë, me të njëjtët policë, përplasi kokën në dysheme dhe vdiq nga hemorragjia në tru. Babai im, për ta mbyllur procesin, nëse kishte florinj, hapi fjalë se gjyshi duhet të ma kishte treguar mua vendin dhe unë duhet të isha arratisur së bashku me “thesarin” prej floriri. I fundit me të cilin gjyshi foli, isha vetëm unë.

Realisht kjo ishte një histori e dhimbshme, një dramë njerëzore, si shumë drama që shoqëruan proceset e ndryshimeve në Shqipëri, por nuk kishte lidhje me fshatin tim, por me një adoleshent të verbuar nga propaganda bolshevike që bëhej në ato vite. Flitej për vigjilencë dhe me siguri adoleshenti nga fshati im donte të shquhej mbi të tjerët se ishte tepër syhapur në mbrojtje të Atdheut. Sipas mendimit tim ai ishte një adoleshent i verbuar nga propaganda.

-Po me motrën tuaj çfarë u bë?

-Pas vdekjes së gjyshit u nda me oficerin. Ishte fat që nuk kishin fëmijë. Ajo mendonte se bashkëshorti i saj ishte fajtori kryesor. Një 12-vjeçar nuk dinte nga binte Dega. Ai duhet të ishte edhe më i poshtër sepse hidhte gurin e fshihte dorën, thoshte ajo. E kishte fiksim. Është interesant se ai oficer, më vonë, u çmobilizua dhe u burgos sepse një dyqanxhiu privat i kishte shitur katër thasë me sheqer nga të prapavijës së repartit ushtarak.

-Unë të falënderoj që ma besove mua tërë këtë histori. E kuptoj tronditjen e familjes suaj. Në ato vite ka pasur drama edhe më të mëdha sesa kjo që tregove. Vetëm kam dëshirë të shkojmë njëherë të vetme në fshatin tim dhe t’i njohësh lebërit, t’i takosh, të pish raki ballë kazani e të bisedosh me ta. Me siguri do flasësh krej ndryshe dhe “djallin” do ta kërkosh në ato shpellat termale me squfur të Leskovikut.

Të dy, me bashkatdhetarin Nazif Bejleri, si dy të njohur me dekada në Kanada, morëm rrugën e kthimit duke bashkëbiseduar vetëm për Ukrainën dhe fatin e saj në presë të briskut. Mendoj se u bëmë miq. Nga sherri del hairi, thonë në fshatin tim.

© Avdulla Kënaçi - 30 nëntor 2025 Mississauga, Kanada