Një bisedë me erëza, verë dhe pak letërsi - Nga Vangjush Saro

Fragment nga romani “Kurora e Ballkanit”/Amazon-2016

I miri Qato!

Falemnderit për letrën tënde të ngrohtë. Ajo më dha të kuptoj se gjërat në letërsi po shkojnë mirë. Si i thonë asaj fjalës: “Duken pemët që kur lëshojnë lule.” Këto ditë, ra fjala edhe për krijimtarinë tënde. Me ca nga fqinjët tanë. Çifti që jeton përballë nesh, janë me origjinë irlandeze. Kanë një jetë këtu... Atij i thonë Xhimi; kurse gruas, Lori. Ajo vetëm buzëqesh; çfarëdo që të bësh e të thuash. Tuafë njerëz! Veç vdesin për kuzhinë... Nganjëherë vjen edhe Kelli, që i ka të parët nga Skocia, e megjithatë nuk flet për birrën, por për verën. Është tema e saj e preferuar.

Epo, ishin për një vizitë te ne. Edhe po rrinim te deck-u; kështu i thonë verandës këta. Si jeni tek jeni, moti, fëmijët, lulet... Gjuha vete tek dhemb dhëmbi; një të dalë në temë unë. Menjëherë. Letërsia, thashë, është ushqimi i jetës. Ata e morën sikur po flisja për ushqimet. Te fermat janë më të freskëta, u hodh e tha Xhimi. E shoqja tundte kokën si robot. Sidoqoftë; s’mund ta lija unë bisedën te preshtë e te qepët. Letërsia, vazhdova, është si ajo flladitja atje në backyard, hë? (Kështu i thonë kopështit; pjesës së mbrapme.) Poezia dhe proza, po thosha më tutje, janë si ato rrezet e diellit... Letërsia në përgjithësi duhet kuptuar si një magji...

Po që s’po më vinin fjalët, se edhe kjo anglishtja është pak e ngatërruar. Ja, vazhdova, le të marrim librin tim me tregime. Doja t’iu thosha që bie fjala... Por ndërkaq, edhe shkova ta merrja me vrap. Mirëpo të lë Xhuli. Sapo e solla kokën, më foli në dorë:

-Qakooo! Këta nuk kanë ardhur për librin tënd.

Por unë ia ofrova Xhimit. Ai e mbajti në duar sikur të ishte ndonjë pjatë gostitjeje. Hapte sytë dhe shikonte sa nga unë, nga gruaja. Kelli, që pat ardhur ca më vonë, po vështronte ngultazi përkundrejt, te dardha e grekut Lefteris; atë çdo mëngjes e frekuenton një ketër gri. Hë, si i thonë fjalës, kujto qenin rrëmbe shkopin. Kujto ketrin, de. Zbriti nga kati i shtatë i bredhit vëllai dhe zdruq-zdruq, një vrapim mëngjesor nëpër gardh, drejt e te dardhat. E shkuli njërën prej tyre dhe u kthye sakaq po nëpër gardh, te çatia e shtëpizës së veglave; filloi ta gërryente. E mbante apo s’e mbante me të dyja duart, këmbët e përparme. Edhe sqimatar i madh. Farat i pështynte andej-këtej zotëria. Posi. Dielli i ngrohte kurrizin. Degët e pemëve i bënin sfond, duke u lëkundur në erë. Lëre mos e pyet.

-Po ku e lamë? - thashë unë. - Hë, te libri. “Mëngjesi i ditës që shkoi”. Morning... The morning...

S’po ua përktheja dot. More, si i thonë anglisht... dita që shkoi? Vetë e kisha fajin, se i kam vënë atij libri një titull plot filozofi. Tani, ç’t’i bësh, ashtu janë edhe tregimet. Sidoqoftë. Vendosa t’i afroj pak në temë.

-Jam tregimtar, - iu fola. - Ky libër me tregime tregon për tregimet e mia...

-Çfarë po thua? - më tërhoqi vëmendjen Xhulieta. - Ti as nuk ke pirë...

-Ta ngremë pak nivelin e bisedës, - vazhdova. - Pra, i dashur Xhimi... si është ajo fjala: “The sun’s rays meet”; që do të thotë se rrezet e diellit bëhen një. (Se ku e kisha dëgjuar.) E ja, kështu edhe poezia e proza.

Mirë po flisja unë; bukur fare. Mirëpo ai e kuptoi ndryshe. Jo jo, tha, nuk merren me bagëti djemtë, merren me kafe. Atë do bëj edhe unë, u kujtua Xhulieta duke marrë rrugën për te kuzhina. Këtu nuk kishte rregull fare. Veç për të ngrënë e për të pirë e kishin mendjen, duke filluar që nga ai ketri gri...

-Një vakt i pasur e do një gotë verë të kuqe, - tha Kelli. - Pse jo, edhe dy. Vera e kuqe i bën mirë edhe zemrës.

Tani ne ishim sikur një ekran i ndarë më dysh. Ata tjetër film, së paku të tjera skena. Kurse filmi im zhvillohej gjithë në rafshin e letërsisë; sepse, iu thashë, siç ka shkruar edhe kolegu im Qato Vjeshta... Për ty zura të flisja, mik i dashur, për ty. E ke parasysh atë vargun tënd grandioz: Ku po shkon, ti brenga ime,/ nuk më thua... Mirëpo edhe unë nuk po e thosha dot. Hë? Anglisht, de.

-Por nuk duhet të jetë e lirë... - e plotësoi frazën e vet Kelli.

-Jo, jo; ai shkruan me rimë, - thashë unë. - Ndonjëherë edhe me varg të lirë...

-Ajo po flet për verën, - më qortoi Xhulieta. - Tha që nuk duhet blerë e lirë.

-Kurse unë po flas për vargjet e Qatos, - i thashë. - Nganjëherë ai përdor edhe vargun e bardhë.

-E bardha është më fine, - shpjegoi Kelli. - Asaj nuk i bën dot hile...

-Po ç’hile mund të kenë vjershat e Qatos, aman... Ja: Ku po shkon ti, brenga ime,/ dita vjen...

-O ty të ardhtë qafa prapa! Ajo thotë vera e bardhë...

-Shkon me një vakt të lehtë, - shtoi Kelli.

-Edhe me ëmbëlsira, - përmbylli Xhimi.

Ke parë ti! Sidoqoftë. Unë do ta fokusoja këtë bisedë. Kisha një bindje që po. Ndërsa Xhuljeta u ofroi miqve kafe, shkova prapë te biblioteka, prapë me vrap; mora librin tënd me vjersha. Atë të dytin. “Flas me gjethet e ftoit...” Ua dhashë fqinjëve. Ja, thashë, lexojini vjershat e Qatos, ndriçohuni! Është për t’u theksuar ama; ne shqiptarët merremi shumë me poezi. Sot, pothuaj gjysma nga ne komunikon përmes poezisë... Mirëpo këta s’ia kanë haberin fare. E shikonin atë libër të uruar sikur të ishte ndonjë lëkurë bizoni nga vende egzotike.

Xhimi ka qenë kuzhinier.

-Indianët - foli pas një çikë - nuk e kanë keq që gatuajnë me shumë erëza. - Si i thonë fjalës, ia mbyti kodra pas bregut. - Erëzat e bëjnë gjellën më të mirë.

-Me masë, - ndërhyri Xhulieta ime, ndërkohë që unë i bëja shenja të më mbështeste nga pak. (Sepse ajo edhe anglishten e flet më mirë se unë.) Me kë e ke!

Thashë do ta çoj përpara vetë këtë punë. Mora librin, gjeta njërën nga vjershat ku ti flet për erën dhe zura t’ua shpjegoja.

-Është si ajo flladitja në backyard... Hë? Ku po shkon kështu, ti shpirt i trazuar,/ pse kaq larg?...

-Po doemos që duhen trazuar...

-Cilat?

-Oh, kaq larg/ dhe zemra ime nuk e di...

-E di, por ka hallin e mëlçisë...

U bë lesh arapi. Xhuljeta, me një gjest që për fat nuk ra në sy, m’i hoqi nga duart të dy librat. Bëj ti kryevepra, bëj. Folë ti me gjethet e ftoit...

-Qako, hesht! Hesht dhe ndërro temë!

Po pse thyesha unë! Sidoqoftë. Çdo varg duhet të ketë atë kumbimin e vet. Vjersha e Qatos, thashë më tej me zë të plotë, flet për sublimen e jetës... Ajo vjershë është një thurrje me erëza... Jo jo. Xhimi po fliste për erëza. More, për çfarë e kam fjalën? Po mirë, mbjellim disa erëza; nuk se them jo. Xhimi dhe Lori u gjallëruan menjëherë. Të sjellim ne, Cako... Cako më thonë mua, se nuk iu shkon Qako. Punë anglishteje. Gjella me erëza e do se s’bën verën, thoshte Kelli nga ana e saj. Mishi i lepurit gatuhet shumë mirë me verë. Të kuqe. Në bisedë, hyri sërish edhe Xhuljeta ime. Këtë herë, duke thënë diçka për gjethet e mëndrës... Për ato të “ftoit”, nuk bëhej fjalë. Jo jo. Aty nuk donin të dinin për pyetjet retorike. Biseda, o mik, përfundoi te imam bajalldija.

Ja kështu. Por kokën lart... Dhe më shkruaj. Më shkruaj sa më parë, se plasa këtu me këtë mjedis asfare artistik.

Të përqafoj me mall.

Shpjegim

Fjalia “The sun’s rays meet” në anglisht do të thotë “Rrezet e diellit bashkohen”; por nga shqiptimi im, tingëlloi si “The sons raise meat”, që ka kuptimin “Djemtë rrisin gjë të gjallë”. E ja, kështu ngatërrohemi, de... Kurajo, o gjigand!