Letërsi

Bregu i Daulles – Tregim

Nga: Përparim I. Kapllani

Nënë Nazja hodhi tutje velenxat e bëra me lëkurë delesh dhe u ngrit vrik në këmbë e tromaksur. Hodhi vështrimin nga dritarja e shtëpisë së drunjtë për të lexuar kohën. Orë nuk kishte dhe akrepa imagjinarë për të ishin vetullat e hënës që ngryseshin e qesheshin mbi kurorën e pemës së arrës, atje në mes të oborrit. Ndezi kandilin me vajguri me një fije shkrepse dhe i fryu kongjijve të oxhakut, ku ende flinin ca shkëndija zjarri.  “Ora mund të jetë katër e mëngjesit! Nëse nuk nisem tani për në qytet do të më zërë vapa në Bregun e Daulles dhe shpatet e honet do të ma marrin shpirtin”,-tha nene Nazja me zë.

Veshi fustanellën, poshtë tyre çitjanet e bardha dhe të gjera, hodhi mbi supe xhubletën e qëndisur për merak dhe vuri në kokë një shami të bardhë si bora. Që një ditë më parë kishte bërë gati një thes me patate, të cilat i kishte nxjerrë vetë nga toka, një thes me gështenja të shkundura nga pema prapa shtëpisë prej druri, një shportë me mollë të kuqe flakë, shtatë kurora me luleshtrydhe të këputura pranë shpellës së ariut për nipçen 7-vjeçar, tre kavanozë me lakra të regjura, që nusja e djalit të madh i kishte aq shumë qejf, dy kavanozë me mjaltë, një shportë me arra, një napë me djathë të bërë vetë e të shtypur nën zallet petashuqë e … pak kulloshtër. 

Fshati Polis Gur Shpatë, ndodhej në majë të maleve, përtej Bregut të Daulles, shumë më afër kupës së qiellit, sesa pranë Elbasanit që shtrihej poshtë afro 7 orë rrugë larg në këmbë. Fshati ndodhej po aq larg nga Librazhdi, i fshehur pas ca maleve që fshiheshin pas reve tekanjoze, që ngarkoheshin herë pas here me shi. Veshi opingat prej lëkure dhe bëri një përpjekje të mundimshme për të ngritur ngarkesën që duhej të mbërrinte në shtëpinë e djalit të madh, në qytet. Një thes i stërmadh bezeje të murrme e brenda tij ca thasë të tjerë më të vegjël, të rëndë gurë, si dhe tre shporta të mbushura plot. U përkul dhe mbajti frymën. E tërhoqi thesin lart me krahët e saj të këputur, por nuk  e ngriti dot. “Qyqja, më kanë lënë fuqitë” ,- tha prapë me zë. “Po më afrohet vdekja!”

Ndoshta duhej të lehtësonte pak ngarkesën e rëndë që do të mbërrinte në qytet pas një udhëtimi në këmbë. Zgjidhi thesin e nxorri ca kokrra patate, të mbuluara nga një e verdhë hënore. I zbrazi në dyshemenë prej balte dhe ndjeu një sëmbim në zemër. Iu duk sikur këputi diçka nga trupi i saj ende i ngrohtë nga velenxat.E kapi përsëri thesin nga gryka, por thesi ishte i rëndë tmerrësisht. Hoqi një kavanoz me lakra, zbrazi edhe disa mollë, dy grushte me gështenja...Iu duk, sikur nga ai thes po zbrazej e gjithë dashuria dhe malli i saj për nipçet që po e prisnin atje, në qytetin e largët.

Plakën në fshat e thërrisnin “Jakupore’’! Kështu ishte zakon, brez pas brezi t’i thërrisnin gratë në atë fshat, në emrin e burrave. Ndoshta krahina e Polis Gur Shpatës, mund të ishte e vetmja në të gjithë Shqipërinë, që kishte këtë zakon të lashtë e patriarkal, thirrjen e grave jo me emrin e tyre, me të cilin kishin lindur, por me emrin e burrit, duke i shtuar emrit të këtij të fundit prapashtesën “ore” në fund.  Për shembull, nëse burri quhej “Qerim”, gruaja detyrimisht do të thërritej nga bashkëfshatarët “Qerimore”! Djali i plakës e kishte emrin “Besim” dhe ajo kishte qejf, ndjente një ngazëllim gati shpërthyes, kur e thërriste gruan nga qyteti “Besimore”! 

Fshati i Polis Gur Shpatës u ngjallte banorëve të vet një krenari të verbër e thuajse mitike. Të gjithë fshatarët, nga më i madhi e gjer te më i vogli, të shpjegonin se “Polis” vjen nga greqishtja e vjetër dhe se “Polisi” mijëra vjet më parë ishte një qytet i mrekullueshëm ilir, i harruar nga koha. Ky fshat myslimanësh shqiptarë edhe dialektin e vet të gegërishtes e kishte krejtësisht të veçantë: përshembull dritares i thuhej “dollap”. Kur dikush donte të largonte dikë, i drejtohej me fjalët: "ik, mor kshul!" Ndërsa kur ftonte dikë që t’i afrohej më pranë përdorte fjalët: “Eja, mër kho!”

Plaka kujtoi për një çast burrin e saj Jakupin, vdekur afro katër vjet më parë e ndjeu dhembje. Të ishte ai gjallë do ta kishte më të lehtë, nuk do të ngarkohej kështu si mushka. “Mbase duhet të ha pak e të marr fuqi, para se të nisem!” - belbëzoi Jakuporja. Mori një kupë balte e hodhi mbi të pak fasule të lëna pranë zjarrit që nga mbrëmja, si dhe theu nja dy copa buke misri, të ngurosur. Hëngri shpejt e shpejt disa lugë e piu pak dhallë të përzier me kastravec të grirë që ajo e quante “tarator’ e psherëtiu lehtë. Tani po, mund të bënte përsëri përpjekje që ta ngrinte atë thes të mbushur.

U ul në gjunjë dhe e mbështeti thesin në kurriz. Vuri njërën nga shportat në kokë dhe dy të tjerat i mbajti me dorën e majtë, ndërsa me dorën e djathtë shtrëngoi fort shkopin e pleqërisë me dorezë të gdhendur arre.  Tani po! Mund të nisej për në qytet, atje ku e prisnin dy nipçet, nusja bukuroshe dhe djali i saj i madh që kishte afro 7 muaj pa e parë me sy. Përfytyroi çastin kur do të shfaqej në derën e apartamentit të tyre në qytet, kërcimin në qafë të vogëlushëve, puthjet dhe përqafimin e nuses, si dhe krenarinë e fshehur të djalit të madh. Ngriti gjunjët dhe ja ... ngarkesa tejet e rëndë po i bindej … Një hap dy, tre, u lëkund paksa dhe e tmerruar qëndroi në vend, vetëm pak metra larg pragut të shtëpisë.

Flladi i mëngjesit që po afronte i përkëdheli disi fytyrën e rreshkur nga vuajtjet dhe vitet.  Duhej patjetër ta çonte atë ngarkesë në qytet, me shpirt në dhëmbë, gjallë a vdekur, nuk kishte rrugë tjetër. U fut në shtegun pranë rrëkesë së ujit e shpejtoi këmbët. … Plaka u ul ngadalë mbi një gur të rrumbullakët si kokë e prerë njeriu dhe mori frymë thellë. Bregu i Daulles po i merrte ngadalë shpirtin në çdo hap që po hidhte. Ato të ngjitura e të zbritura nëpër gërxhe të kreshpëruar po ia hanin zemrën një çikë e nga një çikë; ndjeu se po i sosej durimi dhe fuqitë po i shteroheshin.  “Of! Oooof!”, - psherëtiu plaka e me kurrizin e dorës së majtë u përpoq të largonte gjembat e ferrave që i kishin çjerrur fytyrën.

Disa rrëkeza të holla gjaku i kishin zbritur gjer në gushën e fishkur dhe ajo as nuk i kishte ndier. Pikat e djersës i kishin zbritur në cepat e syve dhe kripa e asaj djerse të athët po e hante për së gjalli. Edhe ai pak shikim po i mjegullohej. Kishte afro dhjetë vjet që ishte pothuajse e verbër. Shkonte gati çdo vit në Elbasan të hiqte perdet e bardha që i vishnin sytë, por shikimi i turbullohej gjithnjë e më tepër. Ishte e sëmurë dhe kockat i krisnin sa herë që binte shi.

I hodhi një vështrim Bregut të Daulles e për herë të parë vrau mendjen se pse ajo kodër fantazëm, e egër, e thepisur, madhështore, kishte marrë atë emër. Ndoshta që nga kohët e lashta ishte bërë zakon që fshatarët e lajmëronin njëri tjetrin, duke dalë në majë të kodrës e i binin daulleve, kur në shtëpi u lindte ndonjë fëmijë a u trokiste gjëma. Daullet e luftës dëgjoheshin për herë të parë pikërisht aty, në majë të atij shkëmbi natyral, që ngrihej si një grusht i zemëruar njeriu drejt qiellit. Krenaria e fshatarëve matej pikërisht me kohën që kishin shpenzuar për të kapërcyer Bregun e Daulles. 

Në atë masiv shkëmbor të rrethuar me gremina njëqind metra të thella, që gjendeshin nga të gjitha anët kishte edhe kafshë të egra. Arinj të murrmë, që u aviteshin shtëpive të fshatarëve, dhelpra. Dhi të egra, lepuj, kope ujqish të uritur, qenë stanesh të egërsuar që të bënin në një qind copa për hiçgjë.  Plaka i kishte marrë parasysh të gjitha. Shkarjen në greminë në të qindtat e sekondës, kafshimin e tërbuar të ndonjë qeni stani që mund t’i dilte para si rrufeja në qiellin e kaltër. Mos o zot, ndonjë masë e madhe e murrme me dy nofulla të hapura dhe panxhat e ariut të malit, që ushqehej duke shqyer kosheret e bletëve të atyre anëve.   

“Më ndihmo, o i madhi zot, t’ ua dërgoj këto fruta, këtë pak djathtë, këto luleshtrydhe e një çikëz mjaltë fëmijëve të mi, që i kam si drita e syrit. Më bëfsh copa, vetëm më lër dy gisht shpirt që të mbërrij në qytet e t’ua jap me dorë këto gjëra të mira fëmijëve të mi. T’i shoh e të më shohin, t’ i përqafoj fort e t’i puth, e pastaj bëj ç’të duash!” -mërmëriti plaka e mbylli sytë. 

U ul në gjunjë e nguli shkopin e pleqërisë mbi shkëmb. Bregu i Daulles po i shteronte fuqitë, po i merrte erzin, frymën po ia rëndonte sa s’kishte ku të vinte. Shtrëngoi nofullat. Dhëmbët artificialë që ia kishte bërë i biri tre vjet më parë filluan të kërcitnin … Thatë, si nofullat e një të vdekuri. Dora e majtë i kapi një pllakë guri. Kaloi gishtat e djersitur mbi të. Ishte një pllakë varri. Ndodhej mes një varreze të vjetër qindra vjeçare … Po ecte mbi eshtra të panjohura nën dritën e hënës.   

“Tobenstafkurullah!”, - tha një fjalë të cilës nuk ia dinte as vetë kuptimin, por që shprehte frikë, keqardhje, mëshirë dhe tmerr. Besonte në botën e përtejme e priti me ankth ndonjë takim të mundshëm me fantazmat. Përfytyroi fytyrën e egërsuar të të shoqit, ndërsa ky pinte duhan të dredhur me gishta, një duhan të trashë e të fortë të ngjashëm për nga shija më puron kubaneze.

Asgjë nuk ndodhi! Nuk pa asnjë fantazëm lëkurëbardhë! Asnjë kapuçon të zi! Asnjë fantazëm të vetme. Fantazmat flinin në trurin e saj të lodhur nga rruga e gjatë dhe mundimi. Eh, sa do të kënaqeshin ata vogëlushë kërthinj! Ah, si do t’i hidheshin në qafë. Do ta shtrëngonin fort me ato krahë delikatë. Të shkurtër e paqësorë!  Një buzëqeshje e ëmbël hyjnore i mbiu në cepat e buzëve të thara nga etja. Nuk donte të mendonte as për arinjtë e rastësishëm, as për kopenë e ujqërve, as për qentë e panumërt të staneve të asaj nate. Donte të mbërrinte me çdo kusht atje, në qytet, ku e prisnin nipçet. 

Kokrrat e patateve po e vrisnin aq shumë në kurriz, si gurë varresh. Veten e ndjeu si një mushkë fshati që po jepte shpirt nën dengun e rënduar të ditës që po lindte. Të gjitha gratë e atij fshati ngarkoheshin kështu. Dimër dhe verë. Një tufë e madhe drush në majë të kokës dhe burri që ecte mbi mushkë pas gruas. Skenë jo e viteve të shekullit të tetëmbëdhjetë, por e shekullit të njëzetëenjë. 

Ndërsa sillte në mendje ato skena fshatareske të panumërta, plaka nuk e kishte vënë re lindjen e pafajshme të diellit. Rrezet e para kishin rënë mbi fshatrat poshtë, pa kapur dot qafën e malit që ndodhej ende në errësirë. Një ylber gjigand, si dy buzë gruaje kishin puthur luginën poshtë Bregut të mallkuar të Daulles, ndërsa gjelat e parë lajmëronin me zërat e tyre të çjerrë agimin e rradhës. Kishte lindur një ditë e re.

Plaka nuk po mbante mend më se sa kishte ecur. Djersët vazhdonin t’i rridhnin çurk nga balli i fishkur, ndërsa thesi i rëndë po i bëhej si një arkivol në kurriz. Për një çast mendoi se më mirë do të ishte që ta flakte atë ngarkesë diku e të shpejtonte hapat e lodhur për në qytet, sa pa e zënë vapa. Ujë rrugës nuk kishte dhe stina e e verës atë vit kishte mbërritur e thatë, aq e thatë, sa gryka të çahej nga etja. Nuk donte të ndalonte që të kthente paguren me ujin e ngrohur tashmë … Po të ndalonte, këmbët nuk do t’i bënin më …

Shpejtoi hapat e shtrëngoi dhëmbët artificialë. Po si mund të hidhte patatet që i kishte nxjerrë me ato gishta të gjakosur nga toka? Nipçet i piqnin ato patate te freskëta e të mëdha në sobë. Hidheshin përpjetë nga gëzimi dhe hareja, kur thyenin me çekiç arrat e mbledhura … Plaka i sillte ato fruta nga fshati. Jo se nuk kishte në qytet, por ato mollë e luleshtrydhe e mbushnin apartamentin me erën e fshatit, ku kishte lindur biri i saj …

Papritur kafshoi buzën me dhembje. “Po si moj e mallkuar harrove të merrje një tas me kos, nga ai kosi që prihet me thikë, moj të shpëlaftë mortja!”, - mallkoi plaka. Kujtoi se kosin e bërë vetë e kishte harruar pranë dritares…. Një rrymë ajri e nxehtë iu avit në fytyrë, ndërsa këmba e majtë i rrëshqiti ngadalë. Një forcë e padukshme e tërhoqi nga pas, sikur ta kishte kapur nga flokët, por plaka nuk e ndjeu. Mendjen e kishte atje në qytet, tek nipçet që e prisnin dhe gëzimin e tyre të madh, kur gjyshja u sillte të gjithë fshatin në kurriz.  

Nuk e ndjeu trupin që këputej, as kockat që thyheshin në majat e thepisura. Trupi filloi t’i rrokullisej qindra metra poshtë, pa zhurmë, butësisht, si një trup pa shpirt, i vdekur. U përpoq të merrte frymë, por një gulçimë gjaku i kishte mbushur gojën. Ndjeu tëmthat t’i rëndoheshin, t’i çaheshin nga presioni i ajrit. Hapi sytë …

Bregu i Daulles, ai breg i mallkuar kishte marrë përmasat e një kokë kryeneçe njeriu dhe po e përqeshte. Dëgjoi një bubullimë që po afrohej me shpejtësinë e zërit. Koka gjigande nxori gjuhën dhe e përqeshi. Dy veshë të mëdhenj si veshë elefantësh u lëkundën rëndë -rëndë. Ishte një mirazh, një ëndërr e keqe, ndodhej patjetër në delir.  “Më duhet të shlodhem! Duhet të bëj pak pushim!” – tha plaka. Psherëtiu thellë dhe mbylli sytë perjetesisht.