Violina: Një poezi dhe dy rrëfime në ditën botërore të saj - Nga Visar Zhiti

Nderim Violinës, - shkruajnë sot në Ditën Botërore të Violinës, - kësaj vegle magjepsëse, - shtoj unë, - me mushkri druri e katër tela si të gjallë dhe me harkun me fije të jeleve të kuajve, pra, ka vrullin e tyre, por e gjitha është frymë muzike, që gëzohet dhe qesh si në parajsë, që trishtohet dhe vajton si në parajsë, që jeton me ty…

Instrument që ka ndikuar aq shumë në kulturen botërore, - shkruajnë sot, - por ajo vetë është kulturë, nisi zhvillimet e saj që në shekullin XVI në Italinë e Veriut dhe u bë botërore, botë vetë, e lidhur me ylbere, qiej dhe yje…

Është simbol i elegances, shkathtësisë muzikore, - shkruajnë sot, - po ajo është vetë eleganca, feminiteti, dashuria. Mbretëreshë…

Violina është intime, më kujton fëmininë, tim atë që i binte violinës, kishte mësuar kur ishte nxënës në shkollën “Normale” të Elbasanit, donte ta mësoja dhe unë.

Violina më kujton Profesor Fotaq Filipeun, muzikant gjenial, kështu më dukej, kishte studiuar në Athinë dhe prandaj e burgosën, por kur doli nga dënimi i gjatë nga burgu i Burrelit, e sollën në Lushnjë, atje e njohëm, më dukej Bethoven i dëbuar, kështu kam shkruar.

Edhe shoqja jonë e klasës, Eva, ishte nxënësja më e mirë e tij, u bë violiniste, por ajo kishte babanë në burg, s’mund të dilte në skenë. Eva - violinë e trishtuar, por arriti të jepte mësime violine më pas…

Për fat dhe në librat e mi ka violinë...

1.

Një poezi, që e kam shkruar, kur isha student, poeti i dashur Bardhyl Londo, mik i yni, ma botoi në gazetën “Drita”, ku punonte. Poezia dukej si një polemikë me poetin ruso-sovjetik, Jevtushenko, por në fakt vazhdoja mendimin e tij, siç munda… Poezinë e futa dhe në librin që kam për atë, “Si na erdhi ai, i ndaluari”:

​VIOLINAT

(Jevtushenko vizitoi SHBA-në. Në Shtëpinë e Bardhë gjatë një bisede, sipas gazetave, kishte thënë: “Violinat në të gjithë botën këndojnë njësoj” dhe kishte buzëqeshur.)

​Nuk këndojnë njësoj violinat,

​sidoqofshin fantazitë e drurëve.

Ca janë të mënçura si librat,

​ca buzëqeshin si zonjushe.

Ka dhe violina rebele,

me flokët e shthurura si dimër.

Ka që ndiejnë dhëmbjet e të tjerëve,

në gjunjë shenjtërisht bien.

​Ka violina koketa koktejlesh,

​mes pasqyrash ku s’i ngjan më vetes,

​ka violina ankthesh, përleshjesh,

​të çmendinave në fund të jetës.

​Ka violina që heshtin në heshtje

​si kryqe me krahë të kryqëzuara.

​Ka violina me plagë të tmerrshme

​që ulërijnë nëpër turma.

​Dhe ka violina që djajtë sprapsin,

​më të forta se sa vdekja.

​Ju lutem, kujtoni, shpesh fati

​na kyç si kutitë e tyre të zeza.

​(1972 – 2016)

2.​​​​​​​​​​​​

Në burgologjinë time, “Rrugët e ferrit” kam ca episode që po më duken si variacione melodish të trishta:​​​​​​​​​​​​

KAPRIÇO ME VIOLINË

​...në burgun e parë, jo, të dytë, ë...  Pse sa burgje keni bërë ju? Plot, kisha njohur dhe nipin e guvernatorit të Egjiptit, Mehmet Ali Pashës. E dënuan, kishte qenë me mbretin Zog, bashkëpunëtor i tij, latifondist i madh. E po mjaftojnë këto. Jo, shkaku i vërtetë ishte tjetër. Pasi mbaroi lufta dhe erdhën në pushtet këta, fitimtarët, ai punonte bahçevan tek Universitetit i Tiranës, nuk shqetësonte kurrkënd. Po fajin e kishte violina, më saktë Stradivari, Antonio Stradivari. Ç’ishte ky, agjent italian, i CIA-s? Pse e humbet, nuk e ke dëgjuar? Mjeshtri më i madh i violinave në botë! Një violinë e tij në ankandet e antikuareve, më të mëdhatë në Perëndim, kushton sa gjithë buxheti i shtetit. Ouuu! Mos u çudit, se të paditurit çuditen. Vazhdo. Eh, një violinë të tillë kishte Adil Serezi, i biri i Aliut, që ishte biri i sundimtarit të Egjiptit. Violinën ia kishte dhuruar Napoleon Bonaparti gjyshit dhe ai ua la trashëgim. Ai që ujiste barin e lulishteve këtu, ishte pronari ligjor i violinës. Ia kishin kërkuar me miliona, më përpara, ë, por ai nuk e shiste. Para kishte plot. Dhe i shkon një ditë Feçor Shehu, drejtor në Ministrinë e Brendshme. Kjo dorë që po të jap, i tha, është e kryeministrit, ai më ka dërguar. Është informuar mirë që ti ke një violinë “Stradivarius”, falja shtetit dhe do të mendojmë ne për jetën tënde. Adili ngriu, nga e dinin? Violinën ai e kishte lënë në shtëpinë e tij në Bullgari, tek e shoqja, dhe vetë mbeti këtej. Iu fanitën gërshërët e mëdha me të cilat priste shkurret dekorative, kë të çante me to e t’ia nxirrte zorrët, këta apo veten? Pse mendohesh? - e pyeti drejtori i Sigurimit. E kam kujtim nga babai violinën, u përgjigj ai, nuk e jap dot, kujtimi është më i fortë se unë. Akuza ishte gati, e arrestuan menjëherë. Tani s’e di ku është. Violina? Për këtë s’dihet, por ai, ai. Thoshte se duhet të jetë dhe një violinë tjetër “Stradivarius” në Korçë. Ka ky vend, ka, është Europë, por e grabitim ne, vetë, më shumë se të huajt.

​3. ​​​​​

VIOLINA DHE KANALI

​Një mbasdite, ndërsa nxitoja nën plepa në rrugën me kalldrëm, pashë veten time fëmijë, që nxitonte për në kursin e violinës. Se ku u pengova, në një nga gurët e hedhur nga kanali që punëtorët e komunales po thellonin në anë, dhe rashë.

​Violina ishte rrokullisur përdhe e valixhja e saj a kutia, si quhet, varej e hapur në dorën time. Mora instrumentin e çakorduar çakërdisshëm. Profesor Filipeu do të më qortonte e do të tallej, siç dinte ai. Pra sot që etydin e kisha përgatitur për bukuri, nuk do të kisha fat. Por nga brenda kanalit më thirri një zë prej dheu. U afrova dhe u përshëndeta me zotin Mehmet. I zbardhur, me aq shumë dhëmbë të rënë, aq plak, çudi si punonte ende me kazmë në kanal. Jakë, more djalë, më tha, ta akordoj unë violinën, mos u mërzit. Iu binda. Pasi fshiu duart mirë e mirë pas pantallonave, e kapi violinën me një si ndjesi të kollajthyeshme, si të kristaltë. Kishim miqësi familjare me të. E dija që kishte qenë në burg politik për shumë e shumë vjet. Ndërsa shtrëngonte çelësat, kalonte harkun herë nga teli La e herë nga teli Mi, pastaj u ra të dyve. U iku ngjirja. Re, re-re-re-re, Soool. Si korda dhembjeje. Gishtërinjtë mbi tastierën e hollë, si shkarpa të thata. Akorde. Një melodi e thellë. Me sfond pirgun e dheut. Portreti i tij i dobët, me mjekrën e kockët mbështetur në violinë, të trishtonte aq shumë dhe të bindte për padrejtësinë e gjithë botës. E kujt është kjo pjesë? E improvizova, ja ashtu. ​[…]​

​Kur i qëllonte të hapte kanale afër shtëpisë sonë, nëna ime ia çonte kafen mu aty, se ai nuk pranonte të vinte në shtëpi, jam në punë, thoshte. E pinte kafen ulur mbi bishtin e lopatës afër dheut të hedhur dhe falënderonte. Dhe më fali novelat e Pirandelos.

​S’kam ku i mbaj librat, më tha, s’kam vend. Po pata qejf të rilexoj “Qypin”, do të ma japësh, besoj. Në gojën e tij lëvizte dhe një dhëmb tjetër dhe fjalët i dilnin me një si lloj gjymtimi e gjithë dridhma. Jetonte te barakat, por në geton nga lindja e qytetit. E gjithë lagjja kishte një banjë të përbashkët, të ndarë më dysh, për burra dhe për gra, e çezmën jashtë, një tub ku ishin hapur vrima si me breshëri automatiku dhe rridhnin currila uji me orar. ​​​​​​[…]​​​​​​

Urdhëro violinën, më tha zoti Mehmet, sikur trembej se mos, duke e mbajtur më gjatë në dorë, merrte fatin e tij. Ndezi një cigare të trashë. S’po fliste. Kapi kazmën dhe rrëshqiti në kanal. M’u duk sikur donte të futej nën dhe, të fshihej. Filloi të rrëmihte me forcë të pabesueshme. Si çdo herë, s’më la ta ndihmoja.​​​​​​ Të bëhet vonë për në violinë, tha. ​​​​​​Larg, ktheva edhe një herë kokën. Kanali nxinte në anë të rrugës si llogore. Një kazmë binte me ritëm të plakur. Pastaj s’u duk më, e përpiu dheu i vdekjes.

​© Visar Zhiti