A ka pasur lobe shqiptare në Perandorinë Osmane? - Nga Hasan Bello
Për periudhën klasike të shtetit osman (vitet 1300-1600) është e vështirë të nxirren konkluzione të sakta. Kjo për shkak të studimeve të pakta mbi lidhjet që ekzistonin ndërmjet drejtuesve të perandorisë me vendin e tyre të origjinës. Megjithatë, duke marrë në konsideratë faktin se pjesën dërrmuese të pozicioneve drejtuese në ushtrinë dhe administratën osmane e zinin subjektet jourbane dhe kryesisht të krishtera që vinin nga radhët e devshirmes, arrijmë në konkluzionin se edhe në këtë fazë të historisë së shtetit osman kishte një lob shqiptar. Këtu bën pjesë edhe heroi ynë kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu, Ballaban Pasha, Hamza Kastrioti dhe figura të tjera shqiptare që mbanin detyra të larta në ushtrinë dhe administratën osmane në fund të shekullit XV dhe gjatë shekullit XVI.
Në osmanisht termi për vendin e origjinës ishte “xhins” (“cins”). Ai përdorej shpesh për të treguar preardhjen e një individi apo drejtuesi të caktuar. Një nga përpjekjet e para për të studiuar lobet në perandorinë Osmane është realizuar nga prof. Metin Ibrahim Kunt, në një artikull që ai botoi në vitin 1974, në një revistë të Universitetit të Kembrixhit, mbi solidaritetin etniko-krahinor (xhinsit) në estabilishmentin osman të shekullit XVII. Pavarësisht informacionit joshterues që jep autori në këtë artikull, ai ka meritën se ishte i pari që shtroi disa teza dhe çeli shtigjet për këto studime.
Sipas artikullit të mësipërm dhe studimeve që janë realizuar dekadat e fundit, një nga lobet më të fuqishme shqiptare të Perandorisë Osmane gjatë shekullit XVII ishte familja e Qyprylinjve, me origjinë nga Roshniku i Beratit. Pinjollët e kësaj dinastie drejtuan për disa dekada perandorinë si kryeministra, ministra dhe ushtarakë të lartë të shtetit osman.
Lind pyetja, a ishin të ndërgjegjshëm përfaqësuesit e kësaj familjeje për vendin e tyre të origjinës? Sigurisht që po. Mehmed Pashë Qypryliu ndërtoi një shkollë dhe një xhami në fshatin Roshnik, të cilin në testamentin e shkruar (vakfijen) e përshkroi si vendin e tij të origjinës. Përveç kësaj, ata afruan dhe promovuan në poste drejtuese, për shkak të origjinës së përbashkët, shumë shqiptarë.
Sipas prof. Kuntit, në shekullin XVII ndarja e lobeve, duke u mbështetur në origjinën e përbashkët dhe preardhjen e drejtuesve të perandorisë, me shumë gjasë, ishte mes shqiptarëve dhe boshnjakëve (perëndimorëve) dhe atyre të krahinës së Kaukazit - abkazët, çerkezët, gjeorgjianët - që përfaqësonin krahun “lindor”.
Në shekullin XVIII, i cili nga shumë studiues konsiderohet si shekulli i shqiptarëve në perandorinë Osmane, lobi shqiptar përveç nëpunësve të nivelit të lartë merr përparësi dhe konsolidon pozitat e tij nëpërmjet feudalëve lokalë, ose siç quhen ndryshe “ajanët”. Mehmet Ali Pasha në Egjipt, Ali Pashë Tepelena në Janinë dhe Kara Mahmud Pashë Bushtalliu në Shkodër, së bashku me disa familje të tjera më të vogla në Kosovë, konsiderohen si faktori më imponues për shtetin osman. Këtu nuk përjashtohen edhe “asosiacione” më të vogla që jetonin dhe punonin në qendrën e perandorisë, siç ishin zagoriotët që merreshin me tregti dhe zanate të ndryshme të cilët, për interesat e tyre, lobuan nëpërmjet financimit që sulltani të dekretonte zyrtarisht Ali Pashë Tepelenën.
Me dobësimin e perandorisë në shekullin XIX dhe interferimin gjithnjë e më të madh të shteteve europiane dhe Rusisë në shtetin osman nëpërmjet kapitulacioneve dhe marrëveshjeve imponuese, lobi shqiptar humbi terren. Përparësi morën pakicat dhe elementët (myslimanë dhe të krishterë) preferencialë të Fuqive të interesuara. Pavarësisht se në fund të shekullit XIX ata konsideroheshin si element besnik dhe ishin një nga dy grupimet kryesore në gardën e sulltanit, shkëlqimi dhe fuqia e lobit shqiptar në kuadër të shtetit osman kishte kaluar në plan të pestë.
© Hasan Bello